بحران کم‌آبی کرمان؛ فرصت سفر دولت و انتظارها برای راهکارهای علمی و بومی

ارزش آب در استان کرمان با اقلیم نیمه خشک و کویری، از دیرباز با ایجاد سازه هایی مانند قنات، آب انبار و یخدان ها مورد توجه ویژه ای بوده و به همین دلیل این منطقه کم آب محل مرغوب ترین و بهترین محصولات کشاورزی همچون خرما، پسته و غیره نیز به شمار می رفته است.

اما در سال های اخیر با گسترش کشاورزی، مدیریت نامناسب در الگوهای کشت، افزایش جمعیت و رشد شهرنشینی، برداشت آب از منابع زیر زمینی به صورت تصاعدی ، آن هم با حفر چاه بالا رفته است، به طوری که وضعیت بسیاری از دشت ها و شهرهای استان کرمان در وضعیت بحرانی و قرمز قرار گرفته و آثار و تبعات بحران آب در قالب خشک شدن قنوات، پایین رفتن بی سابقه آب چاه های عمیق، فرونشست زمین، خشک شدن اراضی کشاورزی و باغات، مهاجرت روستاییان نمایان گشته اند.

۱۲ شهرستان و بیش از ۸۰۰ روستای استان کرمان با وضعیت قرمز آبی روبه رو هستند و امروز تنش آبی در استان به حدی رسیده است که مناطق کوهستانی و پر آب استان مثل هنزاء در شهرستان رابُر نیز که روزگاری برف تا تابستان در آنها خودنمایی می کرد و منبع تامین آب مناطق همجوار خود بودند، با تانکر آبرسانی می شوند و اوضاع در بسیاری از مناطق دیگر کرمان نیز بهتر از این نیست.

با توجه به نیاز فوری بخش های مختلف برای تامین آب چند پروژه انتقال آب از مناطق دیگر کشور در دستور کار قرار گرفته است که مهمترین آنها انتقال آب خلیج فارس به استان های کرمان و یزد بود که با همکاری شرکت های معدنی و صنعتی اجرا شد و از سال گذشته انتقال آب برای این واحدهای صنعتی به به بهره برداری رسیده است و همچنین خط دوم انتقال آب شرب نیز از خلیج فارس برای شهرهای شمالی استان کرمان بزودی اجرا می شود.

خط انتقال آب از سد صفارود به شمال کرمان نیز از سال ۹۶ عملیات اجرایی آن آغاز شده که به دلیل مشکلات زیست محیطی فعلا متوقف شده است و همینطور پروژه انتقال آب از یکی از استان های مرکزی کشور به استان کرمان ﺑﺎ ﻇﺮﻓﻴﺖ اﻧﺘﻘﺎل ﺳﺎﻻﻧﻪ ۱۸۰ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ در مرحله مطالعه طرح قرار دارد.

تشکیل کارگروه سازگاری با کم آبی در سطح ملی و کارگروه های استانی ذیل آن نیز که از دستگاه های متولی در حوزه آب و فاضلاب تشکیل شده گام مهمی در تصمیم گیری ها و اجرای اقدامات کلان و میان مدت بخش آب کشور است که وظیفه نظارت بر حسن اجرای برنامه های مصوب را بر عهده دارد.

برداشت اضافه آب در دشت های کرمان

دبیر کارگروه سازگاری با کم آبی شرکت آب منطقه ای استان کرمان با اشاره به کاهش میزان بارندش ها در سال های اخیر در استان گفت: بر اساس آماربرداری سراسری حدود هفت میلیارد مترمکعب برداشت از منابع آب سطحی و زیرزمینی استان کرمان انجام می گیرد که اگر برای صرفه جویی و مدیریت آن چاره اندیشی نشود، در سال های آینده طبیعت به صورت قهری ما را دچار مشکلات بزرگی می کند.

سینا روز بهانی با اشاره به اضافه برداشت آب در بسیاری از دشت های استان کرمان افزود: به طور مثال در دشت رفسنجان وضعیت منابع آبی بشدت بحرانی است و اگر برنامه سازگاری با کم آبی به صورت کامل و با همکاری همه دستگاه ها نیز اجرا شود، این دشت تا ۴۸ سال آینده نیز احیا نخواهد شد.

وی بیان کرد: فرونشست زمین یا همان زلزله خاموش مناطقی از این استان را تحت تاثیر قرار داده که نمونه آن را در منازل، تاسیسات و زیرساخت های  شهرستان ارزوئیه تحت تاثیر قرار داده است.

این مسئول اظهار داشت: بر اساس برنامه تنظیم شده برای سازگاری با کم آبی، تا سال ۱۴۰۵ حدود یک میلیارد مترمکعب صرفه جویی آب در استان کرمان با همکاری تمام بخش ها انجام می شود.

مصرف بیش از ۹۰ درصدی

روزبهانی با اشاره به اینکه بیش از ۹۰ درصد آب در استان کرمان در حوزه کشاورزی مصرف می شود، ادامه داد: بیش از ۷۰۰ میلیون مترمکعب از صرفه جویی پیش بینی شده در برنامه سازگاری با همکاری سازمان جهاد کشاورزی صورت می گیرد که شامل برنامه هایی مانند جایگزینی الگوی کشت و اجرای سیستم های نوین آبیاری است.

وی ادامه داد:  اگرچه میزان کل مصرف آب شهرها و روستاها سهم کمی از کل مصرف آب استان را به خود اختصاص می دهد اما به دلیل تمرکز جمعیت در نواحی‌ که معمولا منابع آب بسیار محدودی را به لحاظ طبیعی دارا هستند و محدود بودن منابع آبِ باکیفیت، تامین آب شرب در برخی نقاط با دشواری هایی مواجه است.

دبیر کارگروه سازگاری با کم آبی شرکت آب منطقه ای استان کرمان گفت: طبق برنامه سازگاری با کم آبی که اولین برنامه میان‌بخشی مدیریت مصرف آب در کشور است که فاز اول آن از سال ۱۳۹۹ شروع شده، برداشت آب از منابع آب زیرزمینی تا سال ۱۴۰۵ بایستی به منظور تثبیت آبخوان ها، حدود یک هزار و ۳۰ میلیون مترمکعب کاهش یابد که سازمان‌های جهاد کشاورزی با ۷۲۳ میلیون مترمکعب و شرکت آب منطقه ای با ۲۳۵ میلیون مترمکعب بیشترین سهم را از کاهش برداشت آب تعهد شده در بین دستگاه‌های وظیفه مند بر عهده دارند.

کاهش برداشت یک هزار و ۹۸۰ میلیون متر مکعبی آب در کرمان

روز بهانی ادامه داد:‌ بر اساس این برنامه در فاز دوم نیز به منظور دستیابی به آب قابل برنامه ریزی و احیای آبخوان ها بایستی برداشت آب مجموعا یک هزار و ۹۸۰ میلیون مترمکعب کاهش پیدا کند که حجم صرفه جویی های پیش بینی شده بر اساس محدوده های مطالعاتی استان در فاز اول و دوم و برنامه های هر دستگاه در برنامه سازگاری با کم آبی مصوب شده مشخص شده است

یک هزار و ۸۱۴ حلقه چاه غیر مجاز مسدود شد

وی همچنین در خصوص اقدامات انجام شده در اجرای این برنامه در شرکت آب منطقه ای تا پایان سال ۱۴۰۰ اظهار داشت: تاکنون در اجرای این برنامه، تعداد یک هزار و ۸۱۴ حلقه چاه غیرمجاز مسدود شده که این موضوع صرفه جویی حدود ۵۱ میلیون مترمکعبی را نیز به دنبال داشته است.

دبیر کارگروه سازگاری با کم آبی شرکت آب منطقه ای استان کرمان خاطرنشان کرد: طبق تکلیف قانونی طبق بند ه ماده ۴۵ قانون توزیع عادلانه آب برای پُر و مسلوب المنفعه کردن چاه های غیرمجاز و تکلیف مجدد این موضوع در بند ه تبصره ۸ قانون بودجه سال ۱۴۰۱، باید حمایت و پشتیبانی لازم از شرکت در این اقدام قانونی انجام شود.

سبک زندگی جدید با محدودیت منابع آبی 

این مسئول تاکید کرد: باید تلاش کرد سبک زندگی جدید جامعه همسو با محدودیت های منابع آبی کشور در نظر گرفته شود و برخی راهکارهای بدون هزینه یا کم هزینه می تواند باعث کاهش مصرف آب شود.

وی با اشاره به مدیریت مصرف آب در بخش شهری افزود: بازرسی دوره ای تاسیسات، سیستم لوله‌کشی و شیرآلات برای جلوگیری از نشتی‌های احتمالی آب از جمله دیگر اقداماتی است که برای مدیریت مصرف آب توصیه می‌شود و بایستی پس از شناسایی محل‌های هدر رفت، تاسیسات فرسوده، تعویض یا تعمیر شوند.

روز بهانی بیان کرد: شرکت آب منطقه ای نیز تعداد یک هزار و ۶۲ دستگاه کنتور بر روی چاه ها تا پایان سال ۱۴۰۰ نصب کرده و نصب کنتور در سال جاری نیز با سرعت بسیار بیشتری در حال انجام است.

وی ادامه داد: از آنجا که بر اساس بند «ه» تبصره ۸ قانون بودجه سال ۱۴۰۱ از مصرف‌کنندگان آب کشاورزی برای چاه‌های مجاز فاقد شمارشگر (کنتور) هوشمند بر اساس ۱.۲ برابر ظرفیت پروانه بهره‌برداری آنها و برای چاه‌های مجاز دارای شمارشگر (کنتور) هوشمند براساس برداشت مجاز از آنها هزینه آب مصرفی دریافت می شود، نصب کنتور هوشمند می تواند هزینه آب بهای مصرفی کشاورزان را تا حد قابل توجهی کاهش دهد و ضروری است کشاورزان با توجه به محدودیت های تامین کنتور هر چه سریعتر نسبت به نصب کنتور از طریق امور منابع آب شهرستان ها اقدام کنند.

بیلان منفی ۹۲۰ میلوین مترمکعبی آب در کرمان

رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان کرمان نیز گفت: اگر می‌خواهیم حیات در این استان حفظ شود براساس سند سازگاری با کم آبی، باید ۱.۹ میلیارد مترمکعب آب را تا سال ۱۴۱۵ صرفه جویی کنیم و طی برنامه میان مدت نیز در قالب برنامه هفتم توسعه باید یک میلیارد مترمکعب در این استان ذیره آب داشته باشیم.

جعفر رودری اظهار داشت:  آب تنگنای اساسی در حوزه توسعه پایدار استان کرمان محسوب می شود، ورودی ما سالانه ۵.۳۳ میلیارد مترمکعب است و بیلان منفی ۹۲۰ میلیون مترمکعبی را سالانه داریم.

وی تاکید کرد: از سال ۹۴ نه تنها مصرف آب استان کرمان کاهش نیافته بلکه ۱۹ میلیون مترمکعب افزایش داشته است، اگر همین روند را ادامه دهیم و بخواهیم ‌معیشت بهبود یابد باید هفت میلیارد مترمکعب آب برای توسعه داشته باشیم‌.

رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان کرمان ادامه داد: اسناد توسعه نیز رشد۸.۳ درصدی اقتصادی استان کرمان را تا سال ۱۴۰۴ برای استان کرمان در نظر گرفته اند در حالی که یک میلیارد مترمکعب بیلان منفی سالانه آب داریم که باوجود ادامه شرایط فعلی شدنی نیست، لذا باید ریل گذاری جدید در اصلاح ساختار اقتصادی در استان ایجاد کنیم.

وی بیان داشت: باید بازتوزیع در تخصیص منابع آبی در استان داشته باشیم و تجربه دنیا نشان داده که این روند در کمتر از سه دهه نمی تواند عملیاتی شود، لذا باید از اکنون آغاز کنیم که از اقتصاد استان را از کشاورزی به حوزه خدماتی و صنعتی با ارزش افزوده بالاتر ببریم.

رودری عنوان کرد: وضعیت اقتصاد استان کرمان در بخش کشاورزی ۹ درصد آب مصرفی کشور و در حوزه آشامیدنی ۵.۵ درصد کشور را مصرف می کند که براساس شاخص جمعیت آب بری ما بیشتر و صنعت نیز به‌همین ترتیب است که یکی از راهبردی ترین اصلاحات ساختاری ما محسوب می شود و این در حالیست که ما ۳.۴ درصد تولید ناخالص داخلی کشور را داریم.

ارزش افزوده آب در کرمان پایین تر از کشور

وی یادآور شد: استان کرمان به ازای مصرف هرمترمربع آب ۱۴.۵ هزار تومان ارزش افزوده دارد که این میزان در کشور ۲۷ هزار تومان است زیرا ۸۸ درصد آب کشور در حوزه کشاورزی هزینه می شود اما این آمار در استان ۹۴ درصد است.

رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان کرمان افزود: طی برنامه هفتم توسعه سهم بخش ها را اصلاح می کنیم که توسعه صنعتی، خدمات و پاسخگویی نیاز جمعیتی و جبران بیلان منفی انجام شود، لذا باید در این راستا سالانه حداکثر چهار میلیارد مترمکعب آب مصرف کنیم.

وی ادامه داد: در این راستا ۱۰ تا ۱۵ درصد آب کشاورزی برای حفظ مالکیت کشاورزان و ۴۰ درصد برای فعالیت معیشتی و سنتی است و با اصلاحات می توانیم کشاورزی را مدرن و ارزش آب را ذخیره کنیم که این امر نیاز به رشد صنعت و توسعه پایدار استان کرمان را محقق کند.

رودری بیان کرد: میزان ارزش افزوده استان کرمان براساس مترمکعب آب در قیاس کشور یک دوم است، استان کرمان ۱۹.۳ درصد باغات کشور را دارد و در توسعه پایدار می تواند مورد توجه قرار گیرد.

به گزارش مجله خبری انرژی و نفت باتوجه به وضعیت تنش آبی در حوزه های شرب و کشاورزی و تبعات آن که دامنگیر استان شده انتظار می رود در برنامه کوتاه مدت با هدف تامین آب شرب مناطق قرمز با تخصیص اعتبارات مناسب، اقدامات فوری مصوب و اجرایی شود.

برخی کارشناسان معتقدند که بهره گیری از سبک تامین و نگهداری آب نیاکانمان با قنات، لایروبی و احیای قنات های غیرفعال، اجرای درست طرح های آبخیزداری در مکان های مناسب و نیز اصلاح الگوهای مصرف بویژه در بخش کشاورزی در حل مشکل پیش رو بسیار کارساز است که ابتدا عزم و سپس اعتبار و مدیریت مناسب خود را طلب می کند.

لذا انتظار است در بخش آب نیز بیشترین بهره از سفر هیات دولت به استان در کرمان گرفته شود تا شاهد ادامه این بحران نباشیم.

قرار است سفر دو روزه دولت به کرمان از ظهر امروز(پنجشنبه) شروع شود.

اخبار مرتبط با سفر استانی دولت سیزدهم به استان کرمان را از طریق پرونده ذیل دنبال کنید:

دیار کریمان میزبان سی و یکمین سفر استانی رییس جمهور