تبدیل دانش به ثروت با توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان در صنعت نفت

امسال از سوی رهبر معظم انقلاب به نام سال «تولید دانش بنیان؛ اشتغال آفرین» نامگذاری شده است. با توجه به آنکه در ایران صنعت نفت به عنوان بزرگترین مولد اقتصادی سایر بخش‌ها مطرح است، بحث دانش‌بنیان‌ها از چند حیث مورد بررسی قرار می‌گیرد.

از یک سو شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند به عنوان مکمل فعالیت‌های دولتی مورد توجه باشند. اکنون در صنعت نفت بخش‌های مختلف فناوری و دانش‌بنیان مانند موسسه مطالعات انرژی، مجموعه‌های پژوهش و فناوری و … وجود دارد که شرکت‌های دانش‌بنیان بخش خصوصی می‌توانند برای توسعه این فعالیت‌ها، همکاری داشته باشند.

از سوی دیگر، در برخی فعالیت‌ها نیز می‌توانند نقش‌محوری داشته باشند دو با تزریق تکنولوژی‌های روز دنیا، بهره‌وری را در صنعت نفت افزایش دهند.

با توجه به گستردگی نفت و ظرفیت دانشی که می‌تواند به کار گرفته شود و همچنین محدودیت جذب نیروی انسانی به ویژه در مقاطع بالاتر استفاده از توان شرکت‌های دانش‌بنیان می‌تواند به رشد این صنعت و اشتغال‌آفرینی کمک کند.  در واقع مهمترین موضوعی که دانش‌بنیان‌ها می‌توانند در آن نقش‌آفرینی داشته باشند، اشتغال تحصیلکرده‌ها است که جزو دغدغه‌های کشور به ویژه در حوزه مهندسی مرتبط با نفت است.

از همین رو موضوع احیای چاه‌های کم بازده نفت با تکیه بر توان شرکت‌های دانش‌بنیان در شرکت ملی نفت ایران مطرح شده است و این برای اولین بار است که شرکت‌های دانش‌بنیان دربرداشت نفت نقش‌آفرینی می‌کنند و با ارائه پروپزال، قراردادها تا پایان شهریور بسته می‌شود با سرمایه‌گذاری که انجام می‌دهند تولید نفت افزایش خواهد داشت.

از سوی دیگر، در حال حاضر ضریب برداشت نفت در ایران بین ۱۵ تا ۲۵ درصد است. به این معنا که در شرایط حداکثری تنها امکان برداشت ۲۵ درصد از نفت موجود در یک مخزن وجود دارد اما با انتقال تکنولوژی و استفاده از توان شرکت‌های دانش‌بنیان این رقم می‌تواند تا ۴۰ درصد افزایش پیدا کند.

در پایین‌دست صنعت نفت مانند پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها نیز امیدواریم بتوان با تکیه بر توان شرکت‌های دانش‌بنیان، زنجیره ارزش را ارتقا دهیم. اکنون هر بشکه نفت ۳۲۰ دلار ارزش افزوده دارد که می‌تواند در برخی فرآورده‌ها تا ۱۰ برابر و یا ۱۵ برابر افزایش پیدا کند. اکنون ارزش‌افزوده ایجاد شده برای هر بشکه نفت تا ۳ هزار دلار نیز برآورد می‌شود.

در این زمینه، شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند در تکمیل زنجیره ارزش به شرکت نفت کمک کنند. همچنین می‌توانیم با تکمیل دانش فنی به عنوان فروشنده دانش مطرح باشیم و از این مسیر نیز درآمد پایداری کسب کنیم.

نفت تمام می‌شود اما دانش فنی بارها می‌تواند ثروت‌آفرینی کند و این نکته مهمی است که ارزش اقتصاد دانشی ایجاد کنیم.  

 پارک نوآوری و فناوری نفت در مرحله راه‌اندازی است. سال گذشته در حال آماده سازی زیرساخت‌هایی از جمله نیروی انسانی و تجهیز پارک بوده است زیرا این پارک با مجموعه‌های دانشی در ارتباط است. 

دانش‌بنیان‌شدن صنعت نفت به مفهوم بومی‌سازی و ساخت بار اول نیست البته در برخی موارد ساخت بار اول نیز دانش‌بنیان است اما اینکه فناوری را در اختیار یک شرکت قرار دهیم و استفاده کنیم به معنای دانش‌بنیان نیست.

حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در صنعت نفت به معنای تکمیل زنجیره ارزش  وایجاد ارزش‌افزوده است و در گام دوم باید بتوانیم دانش ایجاد شده را تبدیل به ثروت کنیم تا  به جای خام‌فروشی دانش بفروشیم و امیدواریم این اتفاق به زودی بیافتد.

امروز ۸۰ درصد تجهیزات نفت در داخل تامین می‌شود و امیدواریم جشن خودکفایی را بگیریم. دانش‌بنیان‌شدن به نفع همه مجموعه‌ها است اما واقعیت را باید بپذیریم که اتفاقات زیرساختی باید بیفتد و قوانین به سمت تولید تغییر کند. می‌توان ساخت ۲۰ درصد باقیمانده تجهیزات نفت را در دستور کار قرار داد و این اقدام قدرت چانه‌زنی ایران را بالا می‌برد.

در بحث اشتغال با تهدید بزرگی روبه‌رو هستیم که باید مدیریت شود و به کارآفرینی فکر کنیم. مهم سطح فنّاوری است که سازندگان صنعت نفت به آن دست پیدا می‌کنند.

تولید بسیار پر ریسک بوده و سازماندهی تولید پیچیده تر از سایر بخش ها است این در حالی است که تولید سخت افزار و تجهیزات مهم است و اهمیت آن برای کشور در حال حاضر بسیار بالا است.

برای حمایت از تولید می‌توان پیشنهاد داد تا قوانین برای این بخش تسهیل شود زیرا محور اقتصاد مقاومتی تولید است. محور تولید نیز صنعت، مهندسی و فناوری است و صنعت نیز باید با محور دانش مورد توجه قرار گیرد.