به گزارش خبرنگار مجله خبری انرژی و نفت، شهرستان جم در فاصله ۲۶۵ کیلومتری جنوب شرق بندر بوشهر قرار گرفته و در مقایسه با بیشتر مناطق این استان آب و هوایی معتدل دارد زیرا ارتفاع آن از سطح دریا حدود ۶۴۱ متر است و به دلیل وجود کوه‌هایی در اطراف آن آلودگی‌های ناشی از صنعت این شهرستان از دیگر مناطق جنوب استان کمتر است.
شهرستان جم دارای سه شهر جم ، ریز و انارستان و پنج دهستان است و به دلیل میزبانی از پالایشگاه گاز فجر جم و همسایگی با شهرستان عسلویه و حضور خانواده کارکنان بخش‌های مختلف صنعتی شاغل در پارس جنوبی در این شهرستان، از تراکم جمعیتی قابل توجهی برخوردار است.
شهرستان خوش آب و هوای جم سهمی از خط لوله آب محرم و کوثر ( ۲ خط لوله اصلی انتقال آب از استان های فارس و کهگیلویه و بویر احمد به استان بوشهر ) ندارد و آب آشامیدنی، کشاورزی و صنعت این منطقه از سفره‌های زیر زمینی تامین می شود اما کاهش بارش‌ها وخشکسالی‌های پی در پی سال‌های اخیر و بهره‌برداری های بی رویه منجر به پایین آمدن سطح سفره‌های زیرزمینی و تبدیل دشت‌های آبی جم و ریز به ممنوعه بحرانی شده است به نحوی که امروز آب مهمترین مساله کشاورزی، صنعت و نیاز آشامیدنی این شهرستان به شمار می‌رود.
جم سرسبز تحت تاثیر خشکسالی
جم که به دلیل آب و هوای معتدل و خنک زمانی نگین سبز و قطب تولید مرکبات در استان بوشهر و از کشاورزی پررونقی برخوردار بود، بطوریکه هم اکنون نیز در این شهرستان یکهزار و ۴۱۲ هکتار مرکبات شامل یکهزار و ۱۶۷هکتار لیموترش، ۱۱۰ هکتار پرتقال، ۷۰ هکتار نارنگی و ۳۰ هکتار لیمو شیرین و در سطح‌های محدودی نیز انار، نارنج، زیتون و انجیر، ۳۰۰ هکتار گوجه فرنگی و یکهزار و ۲۵۴ هکتار نخیلات وجود دارد.
بیشتر باغداری شهرستان جم در دشت‌های جم و ریز است که به دلیل حفر چاه‌های مجاز و غیر مجاز، بُخل آسمان و ضعف سفره‌های زیرزمینی، هم کشاورزی این منطقه تحت تاثیر قرار گرفته و هم ضربه بزرگی به این دشت خورده است.
به نحوی که به گفته رئیس اداره جهاد کشاورزی جم هر درخت لیمو ترش مثمر در سال‌های میانی عمر خود حدود ۲۰۰ کیلو لیمو تولید می‌کرد اما امروز به دلیل کاهش سفره‌های زیرزمینی و کیفیت آب این میزان به حدود ۱۵۰ کیلو کاهش یافته و این تولید کاهشی دامن گندم را نیز گرفته است.
خشکسالی‌های متوالی و برداشت‌های بی رویه از سفره های زیرزمینی شهرستان جم را با مشکلات زیادی در بخش تامین آب آشامیدنی، کشاورزی و صنعتی روبرو کرده است، به همین دلیل مسئولان در چاره اندایشی برای حل این تنگناها، کاهش پیامدهای منفی و بازگشت رمق و حیات به سفره‌های زیرزمینی احداث سد “باغان” روی رودخانه باغان را در دستور کار خود قرار دادند.
بهره‌برداری سد باغان راهکار نجات کشاورزی جم و دشتی
رودخانه باغان با ۲۴ میلیون مترمکعب آورد تنها رودخانه آب شیرین استان بوشهر است که قابلیت آشامیدن دارد این رودخانه بعد از عبور از روستای باغان وارد رود مُوند می‌شود و با گذر از گنبد نمکی، شور شده و قابلیت استفاده خود را از دست می‌دهد.
به همین دلیل برای استفاده از این آب مطالعات سد باغان با هدف تامین آب کشاورزی از سال ۱۳۷۵ از سوی شرکت آب منطقه ای فارس، بوشهر و کهگیلویه و بویراحمد شروع شد اما بعد از جدا شدن شرکت آب منطقه ای بوشهر از فارس مطالعات اجرای این سد به صورت بومی تر ادامه یافت.
بالاخره عملیات اجرایی زیرساخت سد باغان از سال ۹۳ و شروع ساخت بدنه سد از سال ۹۹ آغاز شد؛ این سد از نوع بتنی غلتکی با ارتفاع ۵۶ متر و طول تاج ۳۱۰ متر، عرض تاج هشت و عرض پی ۵۴ متر است و ۳۲ میلیون مترمکعب ظرفیت دارد، حجم آب تنظیمی آن ۱۶ میلیون مترمکعب است و برای تامین آب آشامیدنی، صنعت، کشاورزی و حقابه زیست محیطی، ارتفاع سیستم انحراف آب این سد شامل فرازبند، گالری انحراف آب و دایک جانبی به ۳۰ متر می‌رسد.
سد باغان یکی از مهمترین طرح‌های توسعه منابع آب در جنوب استان بوشهر است که آب را در اختیار بخش شرب، صنعت و کشاورزی منطقه قرار می‌دهد اینها بخشی از سخنان مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان بوشهر است.
علی محمدی معتقد است با توجه به آورد مناسب رودخانه باغان در فصل سیلاب، این سد می‌تواند ضمن کنترل روان‌آب‌های فصلی و کاهش خسارت‌های ناشی از آن، آبی پایدار را به بهره‌برداران برساند.
او ادامه می‌دهد: بیشتر کشت منطقه گوجه فرنگی خارج از فصل (زمستان و پاییز) است و این محصول از نظر ارزش اقتصادی و رونق بازار مقرون به صرفه است احداث و بهره برداری از پروژه آبی در دست اجرا نقشی مهم در تقویت منابع زیرزمینی دارد.
به گفته محمدی با بهره برداری از سد باغان امکان تخصیص آب این سد برای ۷۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی پایین دست واقع در شهرستان دشتی فراهم می‌شود.
“باغان” قرار است گره از چالش آب کشاورزی، صنعت و نیاز آشامیدنی ۲ شهرستان دشتی و جم بگشاید؛ به گفته مسئولان سهم آب کشاورزی از این سد حدود پنج میلیون مترمکعب، آشامیدنی ۲.۱ میلیون متر مکعب و صنعت ۶ میلیون مترمکعب در سال است.
اتمام سد باغان به همکاری بین بخشی نیاز دارد
چنانکه گفته شد تامین آب کشاورزی، شرب و صنعت منطقه جنوب استان بوشهر بیشتر از طریق چاه و با اتکا به منابع آب زیرزمینی است و با پایین رفتن سطح آب زیرزمینی، مشکلات زیادی از جمله ممنوعه و ممنوعه بحرانی شدن دشت‌ها، کاهش حجم آبدهی چاه‌ها و افت کیفی منابع آب را به همراه داشته است.
در کنار خشکسالی‌های پیاپی، آنچه بیش از همه به کشاورزی منطقه جم آسیب رسانده کاهش سطح کیفی سفره‌های آب زیرزمینی و افزایش سطح املاح معدنی است که راندمان محصولات را کاهش داده است.
آنطور که مدیر جهاد کشاورزی شهرستان جم می‌گوید: امروز بخش صنعت با حفر چاه‌های عمیق در جم، بخش زیادی از آب این شهرستان را نصیب خود کرده است، وجود این چاه‌ها ضربه غیر قابل جبرانی به سفره‌های زیر زمینی وارد کرده و موجب نارضایتی کشاورزان منطقه شده اما تنها پاسخ در مقابل اعتراض به این مساله، این است که جم منطقه ای صنعتی است و آب سفره ها به این بخش تعلق دارد.
رضا رونما می افزاید: با توجه به شرایط خشکسالی و محدودیت‌های آب کشاورزی تلاش می‌شود از سد باغان حقابه کشاورزی نیز تخصیص شود تا باغ‌های این شهرستان جان دوباره ای بگیرند.
اما آنطور که رونما نیز به آن اشاره کرد، از سوی دیگر پلمب شدن چاه‌های آب در بخش آشامیدنی و صنعت که به دنبال بهره برداری از سد باغان اتفاق می‌افتد، کمک بزرگی هم به کشاورزی این منطقه می‌کند.
براساس برنامه ریزی انجام شده ۶ میلیون مترمکعب از آب سد باغان به صنعت اختصاص دارد و به این صورت تمام چاه‌هایی که صنعت برای تامین آب حفر کرده از میان برداشته و این کمک بزرگی است که این سد به صنعت می کند.
به گفته مدیرعامل شرکت پالایشگاه گاز فجر جم همه دستگاه‌های متولی باید هم سو با هم برای پایان بخشیدن به پروژه سد باغان تلاش کنند چرا که این منطقه با بحران آب روبرو است و دشت های تامین کننده آب صنعت به شدت با کمبود آب روبرو هستند به همین علت استان بوشهر می بایست بهره برداری از سد باغان را در اولویت خود قرار دهد.
به اعتقاد سید محمد مهدی هاشمی امروز وضعیت آب منطقه بحرانی است و نباید فرصت آبگیری سد باغان در زمستان امسال از دست برود.
او می گوید: با وجود مشارکت این پالایشگاه در احداث خط انتقال آب سد باغان اما این پروژه همچنان در بخش خط انتقال و برق دچار مشکل است که چنانچه مسئولان استان بوشهر و شرکت آب منطقه ای آب این استان همت کنند می توان انتظار داشت زمستان سال جاری شاهد آبگیری این سد باشیم.
با توجه به اینکه در سال‌های اخیر احداث سد هزینه زیادی در بر داشت و اعتبارات عمرانی کفاف ساخت آنها را نمی‌دهد به همین دلیل در آن سال‌ها ۳۰ تا ۴۰ طرح اولویت دار از سوی وزارت نیرو برای فاینانس معرفی شد که در نهایت از این شمار پنج طرح انتخاب و از این مجموع نیز تنها ۲ سد باغان و دشت پلنگ در استان بوشهر به مرحله فاینانس خارجی رسیدند.
پروژه سد باغان امروز دارای خط اعتباری فاینانس چین به مبلغ ۳۳۳ میلیون یوآن است که از سال ۱۳۹۹ با وجود همه تحریم‌های اقتصادی و شرایط سخت جابه جایی پول اجرایی شد اینها بخشی از سخنان معاون طرح و توسعه شرکت سهامی آب منطقه‌ای استان بوشهر است.
آنطوری که جمشید تویل معاون طرح و توسعه شرکت آب منطقه ای استان بوشهر می‌گوید: تاکنون ۲۱۵ میلیون یوآن از محل فاینانس برای پروژه سد باغان پرداخت شده و از ۱۵ درصد سهم کارفرما نیز تاکنون ۷.۵ درصد پرداخت و ۷.۵ درصد اقی مانده که باید امسال پرداخت شود.
به گفته تویل هدف از تاسیس سد باغان تامین آب آشامیدنی، بهبود وضعیت زمین‌های کشاورزی به مساحت ۷۰۰ هکتار، تامین حقابه زیست محیطی و کنترل سیلاب‌های فصلی است.
تویل با بیان اینکه احداث این سد علاوه بر جم شهرستان دشتی را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد، می‌گوید: با بهره‌برداری و آبگیری این سد شهرستان جم از تنش آبی خارج و زمین‌های کشاورزی دشتی نیز احیا می شوند.
او در باره پیشرفت فیزیکی سد باغان به خبرنگار مجله خبری انرژی و نفت می گوید: در زمان حاضر بدنه سد باغان ۹۲ درصد پیشرفت و در کل این پروژه که شامل سرریز، حوضچه آرامش، راه‌های دسترسی، ساختمان‌های بهره برداری ، ابزار دقیق و بیومکانیکال آن ۷۴ درصد پیشرفت فیزیکی دارد.
بهره‌برداری از خط انتقال آب سد باغان نیازمند اعتبار
در کنار عملیات اجرایی سد باغان اجرای پروژه خط انتقال آب این سد که افزون بر تامین آب پالایشگاه گاز فجر جم آب شهرهای انارستان، ریز و روستاهای تابعه این شهرها را نیز تامین می کند از مهمترین پروژه های در دست اجرا است.
آخرین وضعیت اجرای پروژه خط انتقال آب سد باغان به جم را از مجری طرح آن جویا شدیم، سید مرتضی راد در این باره می گوید: شرکت پالایشگاه گاز فجر جم از صفر تاصد این پروژه را برعهده دارد و تاکنون ۱۵۸ میلیارد تومان اعتبار برای اجرای آن پرداخت کرده است.
به گفته او طول مسیر مستقیم خط انتقال آب سد باغان حدود ۲۷ کیلومتر و ۸۰۰ متر است اما طول لوله گذاری ۲۸.۵ کیلومتر است در این مسیر لوله های فولادی به قطر ۶۰۰ در ۴۵۰ میلی متر با ۲مخزن پنج و یکهزار مترمکعبی و ۲ ایستگاه پمپاژ نصب شده است.
آنطوری که مجری طرح سد باغان اعلام می کند: پیشرفت فیزیکی پروژه خط انتقال آبرسانی سد باغان ۸۱ درصد است و برای تکمیل این خط حدود ۲۱۰ تا ۲۱۵ میلیارد تومان اعتبار نیاز است که براساس رایزنی های انجام شده با پالایشگاه گاز فجر جم قرار است مابقی اعتبار مورد نیاز این پروژه نیز تامین شود.
او ادامه می‌دهد: با توجه به اینکه کارهای باقیمانده خط انتقال آبرسانی سد باغان خرید و نصب تجهیزات از جمله خرید دیزل ژنراتور، تابلو برق و الکتروموتور است که در صورت تامین اعتبار کارنصب بیش از هفت تا هشت ماه زمان نخواهد برد همچنین همزمان با بهره برداری از بدنه سد عملیات اجرایی خط انتقال نیز انجام و تا پایان سال امکان آبگیری سد به وجود می آید.
به بیان سید محمد احمد پور فرماندار جم محدودیت منابع آبی در این شهرستان باعث شده که برخی مناطق این شهرستان در ۲۴ ساعت کمتر از پنج ساعت آب داشته باشند که این شرایط ایجاب می‌کند با همکاری و هم افزایی مسئولان و صنعت روند بهره برداری و آبگیری سد باغان سرعت داده شود.
احمد پور ادامه می‌دهد: موضوع آب شهرستان جم دغدغه ای است که باید در مسئولیت اجتماعی شرکت‌های صنعتی دیده شود.
مسئولان دشتی برای بهره مندی از آب سد باغان زودتر دست بکار شوند
همانطور که پیش از این نیز اشاره شد ۷۰۰ هکتار از زمین‌های کشاورزی پائین دست که ۹۰ درصد آن در شهرستان دشتی است زیر پوشش این سد قرار می گیرد که بهره برداری هر چه بیشتر از آب سد باغان در حوزه کشاورزی شهرستان دشتی نیازمند انجام اقدامات اجرایی از سوی مسئولان این شهرستان دارد.
خبرنگار مجله خبری انرژی و نفت در تماسی تلفنی با علی بحرانی فرماندار دشتی در باره آخرین اقدامات انجام شده در شهرستان دشتی برای بهره مندی هرچه بیشتر از آب سد باغان نیز اینگونه توضیح داد پیگیری ها و رایزنی های لازم در این زمینه در حال انجام است.
یکی از رویکردهای وزارت نیرو ایجاد تاسیسات گردشگری در محدوده تاسیسات آبی بوده است به همین منظور توافق نامه‌ای میان وزارت نیرو و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیز منعقد شده است در همین ارتباط سد باغان با حجم مخزن ۳۲ میلیون مترمکعب و دریاچه‌ای به وسعت بیش از ۹ کیلومتر مربع می‌تواند ظرفیت میزبانی از گردشگران بویژه در فصل‌های سرد سال را داشته باشد.
بهره‌برداری از سد باغان، گامی بلند در توسعه منابع آب جنوب استان است و این سد علاوه بر ذخیره سازی آب‌های سطحی، به منبعی مطمئن برای تامین آب پایدار بخش آشامیدنی، صنعت و کشاورزی تبدیل می‌شود که بی شک به تبع آن شاهد رشد شاخص‌های صنعتی و کشاورزی در منطقه خواهیم بود
ایجاد مشاغل جدید در حوزه کشاورزی و صنایع وابسته آن، تثبیت جمعیت و جلوگیری از مهاجرت روستا به شهر و صیانت از منابع آب از دیگر دستاوردهای احداث سد باغان است.
