موضوع تأمین مالی به عنوان یکی از مهم‌ترین الزامات اجرای پروژه‌های توسعه در صنعت نفت کشور محسوب می‌شود. بدون شک اساسی‌ترین الزام فعلی صنعت نفت ایران، جذب سرمایه‌گذاری و تامین مالی پروژه‌ها است. سرمایه‌گذاری همانند خونی در رگ صنعت نفت است که فقدان آن موجب رکورد و تلف شدن ظرفیت‌ها در این صنعت استراتژیک می‌شود.
به‌طور طبیعی سالانه در صنعت نفت باید بیش از ۲۰ تا ۲۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری شود، اگر این رقم کاهش یابد کل چرخه دچار اختلال می‌شود. راه‌های متعددی در صنعت برای تأمین مالی پروژه‌ها از جمله استفاده از صندوق توسعه ملی، فاینانس خارجی، منابع بانکی و بازار پول، اوراق مشارکت و انواع اوراق مالی اسلامی یا فروش بخشی از سهام شرکتی برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های جدید وجود دارد که مدیران شرکت‌های نفتی به‌خوبی آن را تجربه کرده‌اند و در بازار بورس هم شناخته شده است.
افزون بر این راه‌ها باید از ابزارها و روش‌های دیگری نیز برای تأمین مالی پروژه‌های صنعت نفت استفاده کرد. بخشی از توسعه صنعت نفت نیازمند فناوری و بخش دیگر نیازمند تأمین مالی است. ده‌ها میلیارد اعتبار برای توسعه صنعت نفت، توسعه میدان‌های نفتی و گازی، نوسازی و بازسازی تأسیسات نفت نیاز است که البته وزارت نفت تنها به یک روش الگوی جدید قراردادهای نفتی اتکا نکرده و قراردادهای EPC و یا EPD نفت هم در دستور کار قرار دارد و بخشی از منابع را هم از بازار سرمایه از طریق اوراق منابع جذب کرده تا جریان فعالیت زنده باشد.
با توجه به اینکه استفاده از ابزارهای سنتی و شرکتی تأمین مالی به دلیل تشدید محدودیت‌های بین‌المللی و تنگناهای مالی موجود، به راحتی امکان‌پذیر نیست؛ به‌کارگیری ابزارهای نوین تأمین مالی پروژه محور بر پایه مهندسی مالی با تأکید بر ظرفیت‌های بازار پول و سرمایه و همچنین تعریف سازوکارهای جدید بین‌المللی برای مبادلات مالی بخش نفت می‌تواند گامی مؤثر در جذب منابع و تسهیل مبادلات مالی صنعت نفت کشور و در مسیر اقتصاد مقاومتی باشد.
سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز جهان
همه‌گیری ویروس کرونا بزرگ‌ترین چالشی بود که اقتصاد جهان با آن مواجه شد، چالشی که رکودی بی‌سابقه به وجود آورده که از جمله می‌توان به کاهش میزان سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز دنیا در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ اشاره کرد.
مطابق اعلام ریستاد انرژی، سرمایه‌گذاری جهانی نفت و گاز در سال ۲۰۲۲ به ۶۲۸ میلیارد دلار می‌رسد که در راس آن بالادستی گاز و LNG است. سرمایه‌گذاری کلی نفت و گاز از ۶۰۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ با ۴ درصد افزایش به ۶۲۸ میلیارد دلار در سال جاری خواهد رسید. عامل مهم این افزایش، افزایش ۱۴ درصدی در سرمایه‌گذاری‌های بالادستی گاز و LNG است.
این بخش‌ها سریع‌ترین رشد را در سال جاری خواهند داشت، با افزایش سرمایه‌گذاری از ۱۳۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ به حدود ۱۴۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲. اگرچه این رقم کمتر از کل قبل از همه‌گیری پاندمیک است، انتظار می‌رود سرمایه‌گذاری‌ها در این بخش از سطح ۱۶۸ دلار در سال ۲۰۱۹ فراتر رود.
پیش‌بینی می‌شود سرمایه‌گذاری‌های نفتی بالادستی از ۲۸۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ به ۳۰۷ میلیارد دلار در سال جاری افزایش یابد که افزایش ۷ درصدی را نشان می‌دهد، در حالی که سرمایه‌گذاری‌های میان‌دستی و پایین‌دستی با کاهش ۶.۷ درصدی به ۱۷۲ میلیارد دلار در سال جاری می‌رسد. اما باوجود اختلالات مداوم ناشی از کووید-۱۹، چشم انداز بازار جهانی نفت و گاز امیدوار کننده است.
نمودار ریستاد انرژی از مقایسه روند سرمایه گذاری در نفت و گاز جهان از سال ۲۰۱۹ الی ۲۰۲۴
بر اساس پانزدهمین گزارش جدید چشم‌انداز جهانی نفت World Oil Outlook اوپک در سال ۲۰۲۱ میزان سرمایه‌گذاری لازم در صنعت جهانی نفت مطابق این گزارش به سرمایه‌گذاری‌های بزرگی (طی ۲۵ سال آینده) نیاز دارد تا بتواند تقاضا برای نفت را تامین کند. این صنعت به ۱۱.۸ تریلیون دلار سرمایه‌گذاری بلندمدت در بخش‌های تولید، اکتشاف و پتروشیمی تا ۲۰۴۵ نیاز خواهد داشت.
نمودار اویل پرایس از میزان سرمایه گذاری لازم در نفت جهان تا سال ۲۰۴۵ جهان مطابق WOO
مهم‌ترین اولویت‌ها در صنعت نفت
با توجه به شتاب گرفتن گذار به انرژی کم کربن، ذخایر نفت کشورهای در معرض ریسک تبدیل‌شدن به دارایی‌های کم ارزش قرار دارند. در نتیجه اهمیت توسعه میادین نفت و گاز ایران در طی سال‌های آتی بسیار حائز اهمیت است. مهم‌ترین اولویت ما در بخش توسعه صنعت نفت و گاز جذب سرمایه‌گذاری است. با توجه به ناترازی‌های موجود در حوزه انرژی، اگر دولت و مجلس در اسرع وقت نسبت به تأمین مالی موردنیاز این حوزه اقدام نکنند، با مشکلات اجتماعی روبه‌رو می‌شویم.
در مقابل شرکت ملی نفت ایران در دولت سیزدهم، ایده جذب سرمایه‌گذاری از «کنسرسیوم بانک‌ها و هلدینگ‌های صنایع بزرگ» را مطرح کرده است. در همین خصوص اخیراً نشست ارائه فرصت‌های سرمایه‌پذیری و ساز و کار اجرایی مشارکت بانک‌ها در طرح‌های بالادستی کلان صنعت با اولویت مگاپروژه توسعه یکپارچه میدان مشترک نفتی آزادگان با حضور وزیر نفت، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران و جمعی از فعالان بازار پول و سرمایه برگزار شد. طبق آمار تاکنون به میزان ۲.۸ میلیارد دلار تفاهم‌نامه برای توسعه میادین نفت و گاز منعقد شده است. همچنین تفاهم‌نامه توسعه میدان آزادگان از سوی شرکت ملی نفت ایران با ۶ بانک ایرانی و ۶ شرکت E&P داخلی با سرمایه‌گذاری نزدیک به ۷ میلیارد دلار انجام شده و قرار است ظرفیت تولید این میدان در سال دوم آغاز توسعه و افزایش تولید آن، به ۲۲۰ هزار بشکه و در طی هفت سال آینده، به ۵۷۰ هزار بشکه نفت در روز برسد. می‌توان انتظار داشت که در صورت موفقیت، این سرمایه‌گذاری و پروژه الگویی موفق برای تأمین مالی در سایر پروژه‌ها از منظر هدایت نقدینگی و جذب سرمایه‌گذاری‌های کلان داخلی در مجرای تولید باشد.
مطابق اعلام شرکت ملی نفت ایران در یک برنامه ۸ساله، تا افق ۱۴۰۸ با سرمایه‌گذاری ۱۶۰ میلیارد دلاری ظرفیت تولید نفت کشور به ۵.۷ میلیون بشکه و ظرفیت تولید گاز کشور به ۱.۵ میلیارد مترمکعب در روز خواهد رسید و برای رسیدن به این اهداف دسترسی به منابع سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی است.
بر همین اساس شرکت ملی نفت ایران نیز با مدنظر قرار دادن این مهم در حال رایزنی با منابع داخلی و جلب اعتماد شرکت‌های بین‌المللی برای سرمایه‌گذاری خارجی در ایران گام برداشته است.
اخیراً شرکت ملی نفت ایران تفاهم‌نامه در خصوص همکاری با شرکت گازپروم روسیه در ۶ محور امضا کرده است. تفاهم‌نامه شرکت ملی نفت ایران و شرکت گازپروم شامل ۶ محور است که عبارت‌اند از سرمایه‌گذاری در توسعه میدان‌ها نفتی و گازی، سرمایه‌گذاری جهت تکمیل پروژه نیمه‌تمام ایران-ال.ان.جی، تعریف پروژه‌های جدید ال‌ان‌جی شناور (FLNG) و ال‌ان‌جی کوچک مقیاس (MiniLNG)، سوآپ گاز، سوآپ فرآورده نفتی، احداث خطوط فشار قوی صادراتی و انتقال فناوری مربوط به نفت و گاز است.
شرکت گازپروم به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده گاز در جهان، ۱۲ درصد از تولید گاز جهانی و ۶۸ درصد از تولید گاز داخلی ورسیه را به خود اختصاص داده است. این شرکت صاحب بزرگ‌ترین سیستم انتقال گاز جهان است که طول کل آن در داخل مرزهای روسیه به ۱۷۸.۲ هزار کیلومتر می‌رسد. گازپروم یکی از چهار تولیدکننده برتر نفت در فدراسیون روسیه نیز می‌باشد. هم اکنون شرکت‌های نفتی روسی در میدان‌ها پایدار غرب، آبان، دالپری، چشمه‌خوش و پایدار شرق در حال فعالیت است.
در خصوص شرکت‌های نفتی روسیه می‌توان اعلام کرد که هم اکنون بالغ بر ۱۰ میلیون بشکه نفت تولید می‌کند و در تولید گاز در جهان پیشرو است. همچنین، این شرکت‌ها در زمینه تکنولوژی IOR و EOR رشد بسیار خوبی داشته است. تامین توان سرمایه‌گذاری از موارد دیگر مهم این شرکت‌ها است که با توجه به محدودیت‌های بین‌المللی ایجاد شده برای حوزه انرژی روسیه فرصتی مناسب جهت جذب این سرمایه‌ها به داخل کشور است. از طرفی، در نگاهی به شرکت‌های نفتی روسی که در کشورهای همسایگی ما فعالیت داشتند عملکرد مناسبی از خود به‌جای گذاشته‌اند.
در پایان می‌توان گفت ایران یکی از منابع مهم انرژی در دنیا به‌شمار می‌رود، وجود میدان‌های عظیم نفت و گاز ایران را به یکی از کشورهای ژئوپلیتیک در منطقه تبدیل کرده است. ایران به‌عنوان یک کشور رو به رشد دارای منابع غنی و بزرگ نفت و گاز است و با این پتانسیل بالقوه انرژی، به دلیل همجواری با منابع انرژی دریای خزر و خلیج فارس و نیز دسترسی به آبراهه‌های بین‌المللی، برای مبادله انرژی از جایگاه بسیار ویژه‌ای در جهان برخوردار است.
جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی برای توسعه میادین نفت و گاز و همچنین نوسازی تاسیسات سالخورده از نیازهای اصلی صنعت نفت است. جذب سرمایه داخلی در شرایط تحریم مدیریت صحیح منابع و میادین نفتی می‌تواند راهکار دقیق و مناسبی برای مقابله با کاهش تولید نفت باشد.
* رئیس تحقیق و توسعه و مدیریت دانش شرکت راه‌اندازی و بهره‌برداری صنایع نفت
