به گزارش خبرنگار اقتصادی مجله خبری انرژی و نفت، از جمله چالش‌های بزرگ مدیریت منابع آب در کشور فعالیت ده‌ها هزار حلقه چاه غیرقانونی در نقاط مختلف کشور است که به‌واسطه برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی زمینه‌ساز خسارت‌های بسیار بزرگی همچون تهدید تأمین آب شرب موردنیاز مردم، تشدید فرونشست زمین، خشک‌شدن دریاچه‌ها و چشمه‌سارها و بسیاری دیگر آسیب‌ها شده‌اند؛ اتفاقی خطرناک که از قرار معلوم سازوکارهای عملیاتی برای مقابله با آن نیز چندان فراهم نیست.
چاه‌های غیرمجاز؛ معضلی بسیار بزرگ برای کشور
عبدالله فاضلی فارسانی در رابطه با مشکلات پیشرو برای مقابله و حذف چاه‌های غیرمجاز گفت: چاه‌های غیرمجاز به یک معضل بسیار بزرگ برای کشور تبدیل شده‌اند و از آنجایی که تعداد قابل‌توجهی از این چاه‌ها با معیشت مردم گره خورده است، برخورد با فعالیت آنها و مسدود کردنشان کار چندان ساده‌ای نیست.
وی افزود: چالش مهم در رابطه با برخورد با چاه‌های غیرمجاز این است که در بین دستگاه‌های دولتی و حاکمیتی وحدت رویه و انسجام عمل در این زمینه وجود ندارد و درحالی‌که وزارت نیرو به‌عنوان متولی مقابله با چاه‌های غیرمجاز معرفی می‌شود، از آن‌سو از سوی دیگر دستگاه‌ها با وزارت نیرو همکاری کافی صورت نمی‌پذیرد.
تعلل دستگاه‌های متولی در برخورد با متصرفان
فاضلی فارسانی خاطرنشان کرد: در بسیاری از موارد مشاهده می‌کنیم که باوجود پیامدهای خسارت‌بار چاه‌های غیرمجاز برای محیط‌زیست، سازمان متولی عملاً واکنش و یا اقدامی در این باره انجام نمی‌دهد و از سوی متولی اراضی ملی در برابر تغییر کاربری اراضی کشاورزی و تصرف اراضی ملی با حفر چاه غیرمجاز عملاً نسبت به خلع ید متصرفان اقدامی نمی‌شود.
وی در مورد راهکار عملیاتی و مطلوب برای مقابله با چاه‌های غیرمجاز نیز اضافه کرد: یکی از مهم‌ترین اقداماتی که باید در این زمینه عملیاتی شود، دسته‌بندی چاه‌های غیرمجاز و اولویت‌بندی آنهاست. به این معنی که می‌توانیم این چاه‌ها را اولویت‌بندی کنیم و در گام نخست تنها به پلمب کردن چاه‌هایی اقدام کنیم که مالکین وابستگی معیشتی چندانی به آن ندارند و بیشتر جنبه تفریحی، درآمد جانبی و خوش‌نشینی دارند. مواردی که وابستگی معیشتی دارند را بایستی در یک الگوی اقتصادی و معیشتی بررسی و رفع مشکل شوند تا زندگی وابستگان به چاه‌های مذکور به سمت نابودی نرود.
بعضاً حکم قضایی هم به پلمب چاه کمک نمی‌کند
معاون حوضه آبریز فلات مرکزی و شرقی کشور در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به‌ضرورت ورود قاطع و جدی دستگاه قضا به پرونده‌های مرتبط با چاه‌های غیرمجاز افزود: در برخی موارد ما شاهدیم مأموران ما با حکم و دستور قضایی برای پلمب یک چاه غیرمجاز اقدام می‌کنند، ولی بنا به دلایل مختلف موفق نمی‌شوند.
این مقام مسئول همچنین همراهی و همکاری نیروی انتظامی برای اجرای احکام قضایی را یک ضرورت دیگر عنوان کرد و در این باره افزود: بعضاً مأموران ما برای اینکه بخواهند نسبت به پلمب یک چاه غیرمجاز اقدام کنند مدت‌ها معطل گرفتن یک مأمور انتظامی می‌شوند و در نهایت نیز تنها با یک سرباز برای پلمب چاه عازم محل می‌شوند که با مقاومت مالکین روبه‌رو می‌شوند و عملاً کاری از پیش نمی‌برند.
بودجه تخصیصی برای پلمب چاه‌ها ناچیز است
وی بودجه اندک وزارت نیرو برای برخورد با چاه‌های غیرمجاز یکی دیگر از مشکلات جدی ما در این زمینه دانست و گفت: درحالی‌که برآوردها نشان می‌دهد برای پلمب یک چاه آب غیرمجاز حداقل به ۱۰ میلیون تومان اعتبار نیاز است، اما بودجه تخصیصی چیزی برای هر چاه چیزی حدود ۲۰۰ هزار تومان است که پاسخگوی هزینه‌های سنگینی چون اجاره کردن ماشین‌آلات و مصالح و… نیست.
این مقام مسئول در شرکت مدیریت منابع آب ایران، همچنین عدم هماهنگی شرکت‌های تابعه وزارت نیرو را نیز به‌عنوان یکی دیگر از مشکلات پیشرو معرفی کرد و گفت: جدا از مشکلات ناشی از عدم هماهنگی بین وزارتخانه‌ها و سایر دستگاه‌های دولتی، ما در داخل وزارت نیرو نیز به یکپارچگی مدیریتی در این زمینه نیاز داریم، شرایط باید به‌گونه‌ای باشد که بخش برق به چاه غیرمجاز انشعاب برق ندهد و یا برق آنها را قطع کند.
فاضلی فارسانی ادامه داد: در کل کشور ۳۳۸ هزار چاه غیرمجاز داریم که از تعدادی که در فلات مرکزی بوده‌اند ۵۸ هزار حلقه چاه غیرمجاز باقی‌مانده‌اند ضمن اینکه از سال ۱۳۹۴ تا کنون در فلات مرکزی ۴۸ هزار چاه غیرمجاز پر شده است.
۱.۸ میلیارد مترمکعب آب غیرمجاز در فلات مرکزی برداشت می‌شود
وی با اشاره به اینکه حجم کل برداشت آب توسط چاه‌های غیرمجاز کشور حدود ۶.۵ میلیارد مترمکعب است، سهم برداشت سالانه آب چاه‌های غیرمجاز در فلات مرکزی کشور را ۱.۸ میلیارد مترمکعب عنوان کرد که باتوجه‌به کمبود شدید آب در این حوضه و بارش اندک آن، وزن برداشت چاه‌های مذکور قابل‌توجه است.
این مقام مسئول در ادامه فرونشست زمین را به‌عنوان یکی از پیامدهای خسارت‌بار برداشت‌های بی‌رویه و غیرمجاز آب عنوان کرد و گفت: فرونشست اکنون دامنگیر اغلب دشت‌های کشور شده است؛ ولی در برخی نقاط زیرساخت‌های کشور را نشانه رفته است یا در شهر اصفهان افت شدید منابع آب زیرزمینی و فرونشست به یک تهدید جدی برای سازه‌های تاریخی و میراث‌فرهنگی تبدیل شده است.
وی با اشاره به اینکه برداشت‌های بی‌رویه از آبخوان‌های زیرزمینی به‌نوعی شبیه زدن تیرخلاص به حیات جامعه است، افزود: وضعیت منابع آب به‌ویژه در بخش آب‌های زیرزمینی بحرانی است و این موضوع نیازمند آن است که دستگاه‌های اجرایی و حاکمیتی متحد و یکپارچه برای مقابله با این حجم از برداشت‌های غیرمجاز اقدام جدی کنند. بایستی مدیریت تقاضا جایگزین عرضه شود در برهه کنونی هیچ جای عرضه آب جدیدی از منابع کشور وجود ندارد و باید از منابع موجود نیازهای جدید تأمین شوند، درعین‌حال برداشت از آبخوان‌ها تا حد تحمل و ظرفیت مجاز آنها کاهش یابد تا از شکنندگی در منابع و وقوع بحران‌ها و پیامدهای آن پیشگیری شود.
