چالش‌ها و الزامات HSE در پروژه‌ها و طرح‌های صنعت نفت

رسالت اداره کل HSE وزارت نفت صیانت از کارکنان و عموم جامعه، حفاظت از محیط زیست و پاسداری از دارایی‌­ها و اعتبار سازمان است. به نحوی که ایجاد محیط‌های کاری ایمن، سالم و بدون حادثه، کاهش آلاینده‌­های زیست­‌محیطی و کنترل مواجهه کارکنان با عوامل زیان­‌آور شغلی صورت پذیرد.

درپایان دهه هفتاد و همزمان با جهش آغازشده در صنعت نفت، ضرورت استفاده از علوم نوین در مدیریت سیستماتیک خطرات ناشی از این صنعت، مدیران ارشد را بر آن داشت تا ماموریت ویژه­ای جهت بررسی سیستم­‌های مدیریتی موجود در سطح بین‌المللی و انتخاب بهترین الگو برای اجرا در صنعت نفت کشور را تعریف کندکه نهایتا پس از بررسی‌های به‌عمل‌آمده، سیستم مدیریت HSE  به عنوان الگوی مناسب در صنعت نفت شناسایی و معرفی شد.

از اهداف عمده مدیریت HSE در وزارت نفت باید به مواردی همچون ایجاد و توسعه نظام جامع و یکپارچه مدیریت HSE، اجرای کارآمد و اثربخش مطالعات شناسایی خطرات، ارزیابی ریسک‌ها و مدیریت آنها، تبیین مسوولیت‌­ها و اختیارات اجرایی و متعادل‌­سازی منابع مشتمل بر نیروی انسانی، تجهیزات و فعالیت­‌های تولیدی ونهادینه­‌سازی نظام اجرایی مدیریت HSE پیمانکاران اشاره نمود.

نظام مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست (HSE-MS)، یک ابزار مدیریتی موثر برای کنترل و بهبود عملکرد در سازمان­‌ها است که با ایجاد بستر فرهنگی خلاق و نگرشی نو و نظام­‌مند به تبیین اثرات متقابل بهداشت، ایمنی و محیط­زیست می‌پردازد و از این طریق خطرات و چالش‌­ها را به طور منظم و ساختاری مورد ارزیابی و کنترل قرار داده و روش­‌های پیشگیرانه ارائه و گزارش می‌شود.

در این نظام مدیریتی ضوابط و الزامات در تمامی فعالیت‌های صنعت نفت از اکتشاف، حفاری و تولید نفت و گاز تا تولید و انتقال محصولات‌ و توزیع آنها نقش تعیین کننده و جایگاه ویژه­‌ای داشته و مراعات آنها لازم و اجتناب‌ناپذیر است. به عبارتی در تمامی  پروژه‌ها و طرح‌های صنعت نفت و در تمامی مراحل چرخه عمر یک پروژه از زمان طراحی مفهومی، مطالعات مهندسی، ساخت، بهره‌برداری و برچیدن رعایت الزامات و استانداردها بسیار حائز اهمیت می‌باشند.

در زمان بکارگیری الزامات و استانداردها در پروژه‌ها بعضاً چالش‌ها و مشکلاتی ناخواسته‌ای روبرو می‌شویم که  ذیلا” به برخی از آنها و راهکارهای برون رفت در بخش‌های ایمنی،بهداشت و محیط زیست اشاره می‌نماید. 

ایمنی:

لزوم تداوم تبعیت از ضوابط و الزامات ایمنی وزارت نفت در برون‌سپاری فعالیت‌های تولیدی و توسعه‌ای صنعت نفت به بخش خصوصی و نتایج حاصل از بررسی عمده حوادث شغلی و فرایندی، مبین ضرورت‌ها و الزامات مقوله تنظیم‌گری در این بخش باهدف حفظ انتظام و انسجام در استقرار سیستم مدیریت HSE و ضمانت‌های اجرایی لازم بر رعایت ضوابط و موازین ایمنی در شرکت‌های واگذار شده به بخش غیردولتی است.

در این راستا موضوع استانداردسازی و ایجاد سازوکار علمی و تخصصی از طریق تدوین و استفاده از استانداردهای ملی برجسته‌تر می‌شود. لذا وفق برنامه‌های استراتژیک تدوین شده و عطف به آیین­‌نامه نظام استانداردسازی در صنعت نفت، شناسایی و احصاء فهرست کلی استانداردهای مورد نیاز و تدوین و ارائه آن­ها به صورت استاندارد ملی بر اساس آخرین ویرایش استانداردهای بین‌­المللی مرتبط و به‌­روز­رسانی استانداردهای IPS موجود در حوزه HSEدر دستور کار اداره کل بهداشت، ایمنی و محیط زیست قرار گرفت و پس از برگزاری جلسات تخصصی، نهایتاً 32 عنوان استاندارد در حوزه HSE در کمیته‌های برنامه‌ریزی سازمان ملی استاندارد مصوب شد که توسط دبیران منتخب، تدوین و در مراحل برگزاری کمیسیون‌های نهایی، ویراستاری فنی و ساختاری و طرح در اجلاسیه‌های ملی سازمان ملی استاندارد است.

بهداشت:

با توجه به نیازسنجی­‌های انجام شده، جهت اقدامات رو به بهبود، برنامه‌های اساسی ذیل در دستورکار اداره کل HSE و بخش‌های بهداشت در سطح صنعت نفت قرار گرفته که بدیهی است اجرای آنها در همسویی با الزامات، بسیار مثمر ثمر خواهد بود.

تدوین نخستین برنامه جامع در حوزه مهندسی بهداشت: ضرورت بهره برداری موثر از توانمندی­های مهندسی بهداشت در صنعت نفت، معاونت بهداشت صنعتی را بر آن داشت تا پس از بررسی­های سیستماتیک مبتنی بر «سامانه مدیریت عملکرد مهندسی بهداشت» و شناسایی وضعیت موجود (سیستم­‌ها، الزامات و استاندارد­های مرتبط)، برنامه استراتژیک خود را برای اقدامات آینده در جهت توسعه مهندسی بهداشت ترسیم نماید. تدوین این برنامه، مستلزم اطلاعات به روز و نگاهی آینده‌نگر است که اهداف کلان، راهبردها و سیاست‌های مهندسی بهداشت صنعت نفت را تعریف می نماید. همچنین در تدوین برنامه 4 ساله (1401 – 1404)، نحوه تدوین اهداف خرد، برنامه‌های عملیاتی، وظایف اجرایی و مسئولیت‌ها که به تبع آن سلامت کارکنان و  افزایش تولید صنعت را در پی خواهد داشت، تبیین می‌شود.

برنامه اقدامات کنترل موثر مواجهات: لازم است اجرای اقدامات کنترلی موثر مبتنی بر مطالعات هزینه – فایده انجام شود تا ضمن اجرای برنامه، کاهش هزینه‌های تحمیل شده بر صنعت نفت را نیز به دنبال داشته باشد. تدوین راهنمای محاسباتی هزینه – فایده اقدامات کنترلی گامی جدید در این ارتباط است. همچنین در این راستا و بر اساس اصل دانش بنیان، کارگروه های تخصصی با عناوین “اقتصاد بهداشت، ارزیابی ریسک­‌های بهداشتی، عوامل زیان‌آور فیزیکی و شیمیایی و ارگونومی” ایجاد که در این میان کارگروه اقتصاد بهداشت به عنوان یک هدف مهم،  فعالیت خود را آغاز نموده است.

محیط ­زیست:

در دهه‌های گذشته، پروژه های صنعت نفت در مسیر توسعۀ همه جانبۀ کشور نقش حیاتی ایفا کرده است و نگاه اولویت دار به احداث و بهره‌­برداری از طرح­‌های نفت، گاز و پتروشیمی در آینده نیز، مهمترین بخش‌­های اسناد بالادستی و برنامه­‌های توسعۀ کشور را تشکیل می‌دهد. از طرفی، کنترل و مدیریت اثرات مهم محیط­‌زیستی این طرح‌­ها نیز در راستای دستیابی به توسعۀ پایدار، الزامی‌ است.

تجربیات گذشته نشان داده است که تقابل ضرورت اجرای طرح‌های صنعت نفت و اثرات مهم محیط‌­زیستی، یک چالش جدی بوده که با افزایش آگاهی‌­های محیط‌­زیستی در بین تصمیم‌گیران و ذینفعان، اهمیت بیشتری خواهد یافت. لذا ضرورت مدیریت محیط‌­زیستی طرح‌های صنعت نفت که بدون استفادۀ حداکثری از توان کارشناسی و تعهد مدیریتی امکان­‌پذیر نیست. از این رو تلاش مجموعۀ ذینفعان از قبیل سازمان حفاظت محیط‌­زیست، وزارت نفت، جوامع محلی، نهادهای دانشی و بخش خصوصی را می طلبد تا با هم اندیشی و تعامل مستمر بتوانند بر این چالش فائق آیند. در این راستا، مهمترین راهکارها عبارتند از:

وضع و اصلاح ضوابط، مقررات و قوانین محیط­زیستی از طریق فرآیند صحیح تصمیم‌­گیری (مشورتی و مشارکتی، شفاف، پاسخگو، مسوولانه و با رویکرد توسعۀ پایدار) مانند اصلاح فرآیند ارزیابی محیط­‌زیستی طرح‌های توسعه‌­ای کشور.

تعهد و نظارت بر حسن اجرای الزامات توسعۀ پایدار در طرح‌های صنعت نفت توسط کارفرمایان و مجریان طرح‌­ها (مانند توجه و تعهد به مسوولیت‌های اجتماعی و رضایت جوامع ذینفع).

اجرای مقررات محیط‌­زیستی موجود با برنامه­‌ریزی صحیح و تامین منابع لازم (مانند مصوبۀ هیات وزیران برای کاهش آلودگی محیط­زیستی مناطق ویژه)

سرمایه‌گذاری صنعت نفت در راستای کاهش گازهای ارسالی به مشعل در میادین نفتی و تاسیسات متمرکز پالایشی

طرح‌های جمع‌آوری و بازیافت گازهای همراه نفت در مناطق نفت‌خیز

توسعه و نگهداشت فضای سبز مطابق با قوانین مصوب در محدوده و فضای داخل و اطراف تاسیسات نفتی