رشد تولید صنایع در سایه تامین برق/ ۹۲ درصد صنایع یک ثانیه محدودیت برق نداشتند

به گزارش روز یکشنبه مجله خبری انرژی و نفت از پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت نیرو، رشد تولیدات صنایع بورسی پس از ۲ سال که در تابستان‌های متوالی به دلیل محدودیت گسترده تأمین برق روند نزولی را طی می‌کرد، تابستان سال ۱۴۰۱ مثبت شد. بر اساس آمار ارائه شده در آخرین گزارش پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی، رشد شاخص صنعتی شرکت‌های بورسی در تیر ۱۴۰۱ نسبت به مدت مشابه سال گذشته به ۶ درصد رسیده است.

جزئیات وضعیت تولید صنایع بورسی در تیر ۱۴۰۱

این شاخص که با پایش ۲۸۰ شرکت صنعتی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار و فرابورس به‌دست‌آمده، بیش از ۵۰ درصد تولید کشور را نمایندگی می‌کند، لذا با بررسی آمار این شرکت‌ها می‌توان وضعیت تولید صنعت کشور را رصد کرد. 

در همین راستا، صنایع کانی‌های غیرفلزی که صنعت سیمان به‌عنوان یکی از راهبردی‌ترین صنایع کشور در این بخش قرار دارد، در تیر ۱۴۰۱ نسبت به سال گذشته رشد ۲.۹ درصدی را به ثبت رسانده است. 

همچنین تولید صنعتی فلزات اساسی از جمله فولاد، مس و آلومینیوم نیز که ۲۰ درصد از صنایع کشور را به خود اختصاص می‌دهند در تیرماه ۸ درصد افزایش پیدا کرده است. 

در صنایع شیمیایی نیز که عمده آنها در شهرک‌های صنعتی متمرکز شده‌اند، رشد ۴.۲ درصدی به ثبت رسیده و از سوی دیگر در صنعت خودرو و قطعات که بخش عمده صنایع خرد کشور در خارج از شهرک‌های صنعتی در این بخش واقع شده است، ۱۵.۷ درصد رشد در آمار تولید صنعتی بورسی به ثبت رسیده است. 

در تولید صنایع دارویی نیز ۳.۴ درصد در تیر ۱۴۰۱ نسبت به تیر ۱۴۰۰ افزایش تجربه شده است. 

دلیل رشد تولید صنایع کشور چیست؟

توجه به جزئیات رشد صنعتی یک مسئله را مشخص می‌کند؛ بسیاری از کارشناسان بخش صنعت دلیل افت تولید در فصل تابستان طی سال‌های گذشته را مسئله تأمین انرژی عنوان کرده‌اند. دراین‌ارتباط، صادق شمسایی، کارشناس حوزه صنعت در بیان تأثیر تأمین برق در تأمین انرژی گفت: «تأمین انرژی و خصوصاً برق برای صنایع کشور مشابه نقش خون در حیات انسان است و قطعاً محدودیت‌های تولید برق بر تولید اثرگذار است».

کارشناس حوزه صنعت ادامه داد: «رشد ۶ درصدی شاخص تولید صنایع بورسی به‌عنوان یک شاخص مهم در پایش صنایع یعنی صنعت برق به این بخش مهم از اقتصاد در تیر سال جاری سیگنال مثبت را مخابره کرده است».

باتوجه‌به جزئیات ثبت شده در روند افزایش شاخص تولید صنعتی صنایع بورسی، بهتر است سری به بخش تأمین برق بزنیم و تأمین برق در سال جاری را نسبت به سال گذشته پایش کنیم. 

۹۲ درصد صنایع کشور یک ثانیه محدودیت برق نداشتند

 بر اساس آمار به‌دست‌آمده از واحدهای صنعتی ثبت شده در وزارت صنعت، معدن و تجارت ۶۳۰ هزار واحد صنعتی فعال در کشور وجود دارد. 

براین‌اساس از کل صنایع بزرگ و کوچک ثبت شده، از یک واحد ساخت قطعه خودرو یا یک واحد تراشکاری کوچک در یک مغازه گرفته تا یک واحد بزرگ تولید فولاد در کشور، ۵۸۰ هزار واحد اساساً بدون هیچ محدودیتی در فصل گرم سال نسبت به تولید خود ادامه می‌دهند. 

به معنای دیگر ۹۲ درصد واحدهای صنعتی کشور در فصل گرم سال بدون هیچ محدودیتی در تأمین برق و در واقع بدون برنامه مدیریت مصرف برق، تولید داشته‌اند. 

افزایش ۸۳ درصدی تأمین برق شهرک‌های صنعتی

از ۸ درصد صنایع دیگر که برنامه مدیریت مصرف برق دارند، ۴۹ هزار و ۵۵۸ واحد صنعتی در شهرک‌های صنعتی کشور قرار دارند. این واحدهای صنعتی سال گذشته در بازه زمانی اوج بار به‌صورت روزانه از ساعت ۱۱ ظهر تا ۹ شب به مدت ۱۰ ساعت با محدودیت مصرف برق مواجه بودند و عملاً تولید آنها در ۳ماهه اوج بار سال گذشته با محدودیت جدی مواجه شده بود. بر این مبنا در سال جاری میزان محدودیت ارائه شده به این صنایع ۸۳ درصد نسبت به سال گذشته کاهش پیدا کرد. 

مصطفی رجبی مشهدی، سخنگوی صنعت برق با اشاره به برنامه مدیریت مصرف برق صنایع واقع در شهرک‌های صنعتی گفت: «میزان مدیریت مصرف برق صنایع واقع در شهرک صنعتی در سال جاری به ۱۲ ساعت در هفته کاهش‌یافته که مطابق برنامه از قبل تعیین شده اعمال می‌شود».

دراین‌رابطه، “سید مصطفی ولی‌پور” به‌عنوان یک تولیدکننده در شهرک صنعتی شمس‌آباد ضمن اشاره به نتایج برنامه وزارت نیرو برای مدیریت مصرف برق صنایع کشور گفت: «اگر با همین روند و بدون خاموشی غیرمترقبه حرکت کنیم، می‌توانم ادعا کنم حداقل در واحد صنعتی بنده که اتفاقاً به برق وابستگی شدیدی دارد، آثار منفی ناشی از محدودیت تأمین انرژی به صفر رسیده است».

رشد ۱۳ درصدی تأمین برق صنایع بزرگ

علاوه بر ۵۸۰ هزار واحد صنعتی بدون محدودیت و ۴۹ هزار و ۵۵۸ واحد واقع در شهرک‌های صنعتی، ۴۴۲ واحد صنعتی بزرگ در کشور شامل صنایع فولادی، سیمانی، آلومینیوم، مس و سایر وجود دارد که جزو واحدهای بسیار پرمصرف برق رده‌بندی می‌شوند. 

مرور برنامه مدیریت مصرف برق این ۴۴۲ واحد بزرگ به نحوی تعیین شده که هر صنعت مطابق برنامه هماهنگ‌شده با بخش خصوصی و وزارت صنعت، معدن و تجارت یک ماه از ۳ ماه فصل گرم را با مدیریت مصرف برق مواجه شده و این امکان در نظر گرفته شده تا تعمیرات تابستانی در این یک ماه اعمال شود. در همین رابطه یکی از مسائل مهم در نظر گرفته شده در برنامه ۴۴۲ واحد صنعتی بزرگ، توجه ویژه به مسئله مدیریت بازار و جلوگیری از کاهش تولید این صنایع است. 

براین‌اساس، سید رسول خلیفه سلطانی، دبیر انجمن تولیدکنندگان فولاد کشور با اشاره به هماهنگی انجام شده با وزارت نیرو به‌منظور مدیریت مصرف برق و مدیریت بازار گفته بود: «در کارخانه‌های بزرگ فولادی کشور که بار عمده تولید این محصول را به عهده دارند، با هماهنگی وزارت نیرو مقرر شده است محدودیت انرژی با بازه زمانی تعمیرات اساسی یک‌ماهه تابستانی منطبق شود تا از این طریق آثار منفی سال گذشته به صفر برسد».

همچنین “عبدالرضا شیخان”، دبیر انجمن کارفرمایان صنعت سیمان با اشاره به مسئله تأمین برق فصل تابستان اظهار داشت: «باتوجه‌به هماهنگی انجام شده با دولت و وزارت نیرو، مدیریت بازار در دستور کار است و بازار این کالای استراتژیک با هیچ التهابی از سمت عرضه مواجه نخواهد شد».

لازم به ذکر است در تیر سال جاری بر اساس آخرین آمار مدیریت شبکه برق کشور، صنایع بزرگ بیش از ۱۳ درصد نسبت به سال گذشته از انرژی برق استفاده کرده‌اند. 

باتوجه‌به مجموع برنامه مدیریت مصرف برق صنایع، شرایط تأمین این حامل انرژی با اتکا به رشد ۶ هزار مگاواتی تولید برق و همچنین برنامه سختگیرانه کاهش ۳۰ درصدی مصرف برق ادارات به بهترین نحو انجام شده و آمار مثبت رشد تولید نیز اخبار صنعت برق در این بخش را تأیید می‌کند.

از عقب‌ماندگی صنایع صادرات محور تا رشد تولید کالای نهایی

بر اساس گزارش ماهانه تولیدات صنعتی پژوهشکده پولی و بانکی، در ادامه روند صعودی رشد شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی، رشد این شاخص در تیرماه (نسبت به مدت مشابه سال قبل) به ۶ درصد رسیده است. رشد بالای ۴ درصدی شاخص تولید صنعت محصولات شیمیایی، رشد ۸ درصدی شاخص تولید فلزات اساسی و رشد بالای ۱۵ درصدی در صنعت خودروسازی در تیرماه نشان می‌دهد وضعیت تولید در بیشتر صنایع بزرگ در این ماه مطلوب بوده است.

البته موجودی انبار در صنایع محصولات شیمیایی و فلزات اساسی روند افزایشی داشته است که نشان می‌دهد احتمالاً از شدت رشد این صنایع در ماه‌های آتی کاسته خواهد شد. در بین صنایع، صنعت محصولات غذایی بیشترین کاهش تولید را در این ماه نسبت به مدت مشابه سال قبل (۸.۱ درصد) داشته است.

همچنین در این گزارش وضعیت سودآوری شرکت‌های بورسی در بهار ۱۴۰۱ بررسی شده است. براین‌اساس سود اسمی در صنعت محصولات شیمیایی و فلزات اساسی که سال ۱۴۰۰ بالای ۵۰ درصد نسبت به سال قبل از آن رشد داشت، در ۳ماهه ابتدای ۱۴۰۱ نسبت به بهار سال گذشته تنها حدود ۲۰ درصد رشد داشته است که پایین‌تر از تورم و رشد سود اسمی سایر شرکت‌ها در این مدت بوده است.

همچنین سود صنعت محصولات غذایی که سال ۱۴۰۰ رشدی نداشت، بهار امسال بالای ۳۷.۴ درصد رشد داشته است.

صادرات و رشد صنعت

رشد تولید در برخی صنایع به‌شدت به بازار صادراتی وابسته است؛ ازاین‌رو تغییرات فرایندها و رویه‌های صادراتی و گسترده یا محدود شدن بازار صادراتی یکی از عواملی است که بخشی از تغییرات را توضیح می‌دهد. به‌منظور بررسی اثر صادرات بر رشد تولید، شرکت‌ها بر اساس درجه صادرات محوری به ۲ گروه تقسیم شده‌اند (ملاک در اینجا درصد محصول صادراتی به کل فروش در هر شرکت بوده است). در تصویر ۳ رشد تولید این ۲ گروه مقایسه شده است.

از آبان‌ ۱۳۹۶ تا خرداد ۱۴۰۱ برخلاف دوره قبلی رشد تولید صنایع صادرات محور از رشد تولید سایر صنایع پایین‌تر بوده است. اردیبهشت ۱۴۰۱ باوجوداینکه رشد شاخص تولید شرکت‌های صادرات محور شدید منفی بود، رشد شاخص تولید شرکت‌هایی که کمتر به صادرات اتکا داشتند به بیش از ۶ درصد و اختلاف رشد این ۲ گروه به ۱۰ درصد رسید که نشان از این دارد در این ماه شرکت‌های صادراتی رشد کمتری نسبت به سایر شرکت‌ها داشتند. این اختلاف در خرداد کمتر شد و در تیر رشد تولید هر ۲ گروه تقریباً برابر شد.

واردات و رشد صنعت

چون درجه وابستگی به واردات در بین صنایع و حتی شرکت‌های مختلف، متفاوت است، بدیهی است که مشکلی مانند تحریم که واردات را مختل می‌کند روی صنایع وابسته‌تر اثر بیشتری دارد. برای اینکه اثر واردات بر رشد تولید صنایع مشخص شود، شرکت‌ها بر اساس درجه وابستگی به واردات – در اینجا نسبت نهاده‌های وارداتی به تولید تعریف شده است – به ۲ گروه واردات محور شدید و واردات محور کم تقسیم شده‌اند و رشد تولید در این ۲ گروه در دوره‌های مختلف با هم مقایسه شده است که نتیجه آن در تصویر ۴ نمایش‌داده‌شده است.

از سال ۱۳۹۶ به بعد رشد شرکت‌های واردات محور بالاتر از سایر شرکت‌ها بوده است به‌طوری‌که از آبان‌ تا اسفند ۱۴۰۰ در حالی رشد شرکت‌های با درجه واردات محوری بالا در بازه مثبت ۲.۶ تا ۴ بوده، رشد سایر شرکت‌ها در بازه منفی ۱.۸  تا منفی  ۳.۸ درصد بوده و روند نزولی داشته است.

اردیبهشت و خرداد درحالی‌که رشد شرکت‌های کمتر وابسته به واردات منفی بوده، رشد تولید شرکت‌های واردات محور به طور متوسط بالای ۶ درصد بوده است. در تیر نیز این الگو تکرار شد و درحالی‌که گروه شرکت‌های کمتر وابسته به واردات در این ماه رشد نزدیک به صفر داشتند، رشد شرکت‌های واردات محور به بالای ۱۰ درصد رسید.

کالاهای واسطه‌ای، مصرفی و سرمایه‌ای

تولید صنایع را می‌توان بر اساس ماهیت و کارکرد محصولات به ۳ گروه کالاهای مصرفی، واسطه‌ای و سرمایه‌ای تقسیم کرد. ازآنجایی‌که عوامل اثرگذار روی این کالاها با یکدیگر متفاوت است، طبیعی است که روندهای متفاوتی داشته باشند.

ازاین‌رو بررسی تولیدات در این طبقه‌بندی‌ها می‌تواند به درک عوامل مؤثر بر روند تغییرات تولید کمک کند. تصاویر ۵ و ۶ روند رشد تولید کالاهای مصرفی، واسطه‌ای و سرمایه‌ای را در دوره‌های اخیر نشان می‌دهد.

بر اساس این گزارش، تولید صنعتی در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ با کاهش روبه‌رو شد و بیشترین کاهش تولید در این دوره مربوط به کالاهای نهایی مصرفی و سرمایه‌ای بوده است و تولید کالاهای واسطه‌ای در این دوره کاهش به‌مراتب کمتری را تجربه کرده است اما از ابتدای سال ۱۳۹۹ وضعیت تغییر کرد به‌گونه‌ای که از اردیبهشت ۹۹ تا انتهای سال ۱۴۰۰ رشد تولید کالاهای نهایی اعم از مصرفی و سرمایه‌ای به دلیل محدودیت‌های وارداتی روی این محصولات (ناشی از تحریم‌ها و محدودیت ثبت سفارش) و همچنین رشد نرخ ارز (که منجر به ارزان‌تر شدن کالاهای داخلی نسبت به کالاهای وارداتی شده است)، در بیشتر دوره‌ها بیشتر از رشد کالاهای واسطه‌ای بوده است. نکات قابل‌توجه که از مقایسه رشد شاخص تولید ۳ گروه مصرفی، واسطه‌ای و سرمایه‌ای در ماه‌های اخیر به دست می‌آید عبارت است از: 

رشد تولید کالاهای مصرفی که از نیمه دوم سال ۱۳۹۹ تا انتهای سال ۱۴۰۰ همواره مثبت بوده، در ۲ ماه ابتدایی سال ۱۴۰۱ منفی شده است. اما در خرداد رشد تولید این نوع محصولات مثبت شده و در تیر به رشد حدود ۵ درصد رسیده است. 

رشد تولید کالاهای واسطه‌ای در نیمه دوم سال قبل بین منفی ۳ تا منفی ۱.۵ درصد بوده است. شاخص تولید این محصولات در فروردین بعد از ۱۰ ماه به رشد مثبت ۴ درصد رسید و در ۲ ماه اردیبهشت و خرداد نیز رشد تولید این محصولات مثبت و زیر ۲.۵ درصد باقی ماند. در تیر نیز رشد این محصولات به حدود ۵ درصد رسید. 

رشد کالاهای سرمایه‌ای در ماه‌های اخیر نوسانات قابل‌توجهی داشته است. در ۳ ماه اخیر (اردیبهشت‌ تا تیر) باتوجه‌به مثبت بودن رشد تولید در صنعت ماشین‌آلات و تجهیزات، رشد تولید کالاهای سرمایه‌ای نیز مثبت و قابل‌توجه بوده است.

سودآوری در صنایع

اگرچه سودآوری در شرکت‌ها و صنایع مسئله مالی به‌حساب می‌آید ولی باید به این نکته توجه کرد که برای تداوم تولید و پایداری رشد در صنایع، داشتن حاشیه سود مطمئن از الزامات به شمار می‌آید.

در تصویر ۶ وضعیت سودآوری شرکت‌های بورسی در بازه‌های عملکردی ۶ماهه، ۹ماهه و ۱۲ماهه سال مالی ۱۴۰۰ مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس آمار، رشد اسمی سود شرکت‌ها در ۹ماهه ۱۴۰۰ نسبت به مدت مشابه سال قبل ۶۴ درصد بوده است اما بر اساس گزارش‌های ۱۲ ماه سود اسمی ۴۸۴ شرکت بورسی در سال ۱۴۰۰ حدود ۴۲.۸ درصد بیشتر از سال قبل بوده است. در ۳ماهه ابتدای سال ۱۴۰۱ نیز رشد سود اسمی شرکت‌ها نسبت به سال قبل به ۴۵.۴ درصد رسیده است.

روند سودسازی شرکت‌های بورسی را می‌توان از طریق تعداد شرکت‌های زیان‌ده نیز دنبال کرد. بر اساس اطلاعات تصویر ۶ در ۹ماهه ۱۴۰۰، ۵۶ شرکت سود خود را منفی گزارش کردند که این آمار نسبت به مدت مشابه سال قبل ۸ واحد بیشتر بوده است اما بر اساس گزارش‌های ۱۲ماهه ۱۴۰۰ تنها ۳۴ شرکت زیان‌ده شناسایی می‌شوند که نسبت به سال قبل یک واحد کمتر شده است.

بر اساس گزارش سودآوری ۳ماهه ۱۴۰۱ تعداد شرکت‌های زیان‌ده ۶۸ شرکت بوده که نسبت به سال قبل از نظر تعداد تغییری نکرده‌ است. برای اینکه مشخص شود رشد سود در کدام صنایع بیشتر بوده، در تصویر ۶ عملکرد سودآوری شرکت‌ها به تفکیک صنایع نیز آورده شده است. مانند سنوات اخیر در بین صنایع مهم، شرکت‌های خودروسازی و ساخت قطعات بدترین وضعیت را از نظر سودآوری دارند، به صورتی که تنها صنعتی است که جمع سود خالص شرکت‌های آن منفی می‌شود. در این صنعت مجموع زیان ایجاد شده در سال مالی ۱۴۰۰ حدود ۳۰ درصد بیشتر از سال قبل بوده است.

اما در ۳ماهه ۱۴۰۱ زیان ساخته شده صنعت خودروسازی ۳۷.۴ درصد کمتر از زیان ساخته شده در فصل مشابه سال قبل است. صنایع محصولات شیمیایی و فلزات اساسی که صادرات محور هستند به ترتیب با ۵۳ و ۵۲.۳ درصد رشد سود اسمی در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال قبل از آن بیشترین رشد در سودآوری در بین صنایع را داشتند اما رشد سودآوری این صنایع در بهار ۱۴۰۱ به حدود ۲۰ درصد رسیده است که بسیار کمتر از تورم و همچنین رشد سودآوری سایر شرکت‌هاست.

به‌علاوه تعداد شرکت‌های زیان‌ده نیز در بهار ۱۴۰۱ در این ۲ صنعت افزایش داشته است. در سال ۱۴۰۰ جز صنعت خودروسازی، تنها صنعتی که رشد اسمی مجموع سودهای شرکت‌های آن نسبت به سال قبل کمتر شده است، صنعت محصولات غذایی است اما سودآوری در ۳ماهه ابتدای سال ۱۴۰۱ برای صنعت مواد غذایی بهتر از سال قبل بوده است و رشد ۳۷.۴ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل داشته است.

آزادسازی قیمت‌ها ناشی از حذف ارز ترجیحی یکی از عوامل اثرگذار بر سودآوری در این صنعت بوده است. سود شرکت‌های صنعت محصولات دارویی نیز در ۳ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۱ بیش از ۴۷.۶ درصد بیشتر از مدت مشابه سال قبل بوده است.