زمستان سخت در اروپا، تبلیغات یا واقعیت؟

بحران انرژی وقتی برای اروپا جدی‌تر شد که دو هفته پیش شرکت گازپروم روسیه روند ارسال گاز از طریق خط لوله نورد استریم۱ را با اطلاع قبلی به دلیل تعمیرات سالانه قطع کرد. این اتفاق زنگ خطر را برای اروپا به صدا درآورد به گونه‌ای که دولت‌های اروپایی از شهروندانشان خواستند صرفه‌جویی را در دستور قرار دهند؛ برخی صنایع خاموش شدند و مقام‌ها هم از سهمیه‌بندی انرژی سخن گفتند.

اگرچه روسیه پس از ۱۰ روز روند صدور گاز این خط لوله را به حالت قبل باز گرداند اما این پرسش برای شهروندان و مقام‌های اروپایی برجسته شد که اگر روسیه به عرضه گاز طبیعی خود پایان دهد، اروپا در یک زمستان طولانی و سرد چه خواهد کرد؟ دلیل این هراس آن است که بسیاری از کشور های اروپایی هنوز به واردات گاز از روسیه وابسته هستند.

سرما و تاریکی در اروپا
در حالی که مردم اروپا در دمای سوزان تابستان برای کارهای مختلف خود از گاز و دیگر انرژی‌ها استفاده می‌کنند، باید به فکر روزهای سرد زمستان آینده نیز باشند. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند اروپا زمستان سختی را در پیش داشته باشد و این نگرانی وجود دارد که روسیه به صورت کامل جریان گاز را قطع کند.

کمیسیون اروپایی سند سیاستی را با عنوان «صرفه‌جویی در گاز برای زمستانی ایمن» آماده کرده است که به کشورهای اتحادیه اروپا پیشنهاد می‌دهد تا پیش از پاییز، ۱۵ درصد گاز کمتری مصرف کنندتارنمای روزنامه «آیریش میرور» در گزارشی نوشته: پیامد این امر می‌تواند کمبود انرژی و افزایش سرسام آور قیمت گاز و برق باشد که در نتیجه به عرضه محدود انرژی منجر می‌شود.
کمیسیون اروپایی، سند سیاستی را با عنوان «صرفه‌جویی در گاز برای زمستانی ایمن» آماده کرده است که به کشورهای اتحادیه اروپا پیشنهاد می‌دهد تا پیش از شروع پاییز، ۱۵ درصد گاز کمتری مصرف کنند.

به نظر می‌رسد اگر چنین تصمیمی برای اتحادیه اروپا گرفته شود، همه کشورها و حتی بریتانیا که به طور سنتی به گاز روسیه وابسته نیستند، هم تحت تاثیر قرار بگیرند. در هر صورت با قطع گاز در کل اروپا، مردم مجبور می‌شوند مصرف گاز را در خانه کاهش دهند. حتی در این صورت هم خانوارها با قبوض سنگین گاز مواجه خواهند شد زیرا قیمت گاز موجود به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد. این امر همچنین بر قیمت برق تأثیر می‌گذارد زیرا بیشتر برق مصرفی در اروپا از ایستگاه‌های گازسوز تولید می‌شود.

از طرف دیگر، در چنین شرایطی آموزش رسمی هم تحت تاثیر قرار می‌گیرد. اگرچه در برخی کشورها همچون آلمان تعطیلی مقطعی مدارس هم مطرح شده، اما روزنامه اتریشی Der Standard نوشته است یکی از راه‌های ممکن برای کاهش مصرف انرژی و باز نگه داشتن مدارس، گرم کردن تنها بخش‌های خاصی از ساختمان مدرسه است. همچنین دانش‌آموزان را باید در یک فضای بزرگ، مانند سالن مدرسه، دور هم جمع کنند تا دروس به آنها آموزش داده شود.

روشنایی در شب هم باید به شیوه چشمگیری کاهش یابد تا مصرف انرژی به نصف کاهش یابد. البته این تصمیم به تاریکی و خلوتی خیابان‌ها منجر می‌شود که افزایش ناامنی را به همراه دارد.
محدودیت منابع گازی می‌تواند بسیاری از فعالیت‌های ورزشی از جمله استخرهای سرپوشیده که از آب گرم استفاده می‌کنند، دچار مشکل کند. این می‌تواند به معنای کاهش ساعات کار آن‌ها یا پایین آمدن دمای آب باشد.

مهمترین آسیب ممکن است به کسب‌وکارها و صنایع وارد شود. تا به حال دولت آلمان اعلام کرده اولویت را به مصراف خانوارها می‌دهد و ضمن اولویت‌بندی دیگر مصارف، ممکن است از ساعات کار آن‌ها کم یا برای دوره زمستان آن‌ها را تعطیل اعلام کند.

صنعت آلمان در سراشیبی رکود
وقتی چند روز پیش، از «رابرت‌ هابک» وزیر اقتصاد آلمان پرسیده شد آینده بحران انرژی در زمستان چگونه می‌شود؟ وی یک پاسخ دلسردکننده داد و گفت: «هیچ نمی‌دانم، همه چیز ممکن است». این جمله کوتاه نه تنها جواب مقام عالیرتبه آلمان بلکه همه چیزی است که اکنون دولت‌ها، صنایع و مردم اروپا می‌توانند بگویند.

به نوشته اندیشکده «بروکینگز» در دوره ۱۰ روزه تعمیرات، بررسی گزارش وضعیت عرضه آژانس شبکه فدرال نشان می‌داد هیچ گازی در سه نقطه اتصال گاز روسیه در مرز شرقی آلمان جریان نداشت. خط لوله نورد استریم۱ حدود ۵۸ درصد گاز مورد نیاز سالانه آلمان را تامین می‌کند.

قیمت گاز اروپایی TTF از زمان آغاز حمله روسیه به اوکراین در ۲۴ فوریه(اسفند) تاکنون بیش از ۱۳۰ درصد افزایش یافته و به بیش از ۱۷۰ یورو در هر مگاوات ساعت رسیده است. از اواخر ژوئن(تیرماه)، پس از کاهش ۶۰ درصدی عرضه توسط روسیه، برلین مرحله دوم طرح اضطراری ملی گاز خود را که یک قدم با جیره‌بندی گاز فاصله دارد، آغاز کرد.

نبود یا کمبود انرژی برای آلمان دردسری در حد فاجعه است، از آغاز ماه جولای(تیرماه)، مازاد تجاری آلمان به دلیل افزایش قیمت گاز به کسری تجاری تبدیل شدآلمان از نروژ، هلند و بلژیک  هم گاز دریافت می‌کند و به همین دلیل روسیه می‌توانست گاز خود را از طریق مسیرهای جایگزینی مانند یامال یا خط لوله ترانزیت اوکراین هدایت کند اما این کار را نکرد. به همین دلیل آلمان از پر کردن مخازن گاز خود برای ایجاد ذخایر برای زمستان عقب مانده است.

به نوشته بروکینگز، نبود یا کمبود انرژی برای آلمان دردسری در حد فاجعه می‌تواند باشد. در آغاز ماه جولای(تیرماه) مازاد تجاری آلمان به دلیل افزایش قیمت گاز به کسری تبدیل شد زیرا ثروت این کشور بیشتر توسط صنایع انرژی‌بر تولید می‌شود که هزینه‌های واردات آن افزایش یافته است.
تورم در بالاترین حد خود قرار دارد؛ رکود اقتصادی در پیش است و ارزش یورو برای نخستین‌بار از سال ۲۰۰۲ با دلار برابر شد. انرژی ارزان روسیه منبع اصلی مزیت رقابت جهانی آلمان بود و اکنون روسیه، اروپا و آلمان را مجبور می‌کند تا تاوان جنگ اوکراین را بپردازند.

گزینه‌های آلمان برای تامین انرژی، «کم اثر، ناقص و نامناسب» هستند. وزیر اقتصاد آلمان، کارخانه‌های زغال‌سنگ را دوباره فعال می‌کند و به مردم می‌گوید زمان حمام خود را کوتاه‌تر کنند.
او در حال ساده‌سازی تدارکات و کاهش محدودیت‌های زیست محیطی برای ساخت پایانه‌های ثابت گاز طبیعی مایع است. در همین حال، او در حال اجاره ترمینال‌های شناور است و تلاش می‌کند نظر حکام خلیج فارس را برای منابع جایگزین LNG جلب کند. همه اینها امتیازات دردناکی هستند که یک سیاستمدار عضو حزب سبز پرداخت می‌کند تا راه‌حل عملگرایانه قوی را تدارک ببیند.

براساس گزارش بروکینگز، اوضاع در زمستان بدتر هم می‌شود زیرا آلمان مصرف خانواده‌ها را نسبت به صنایع در اولویت قرار داده است. حال برخی شرکت‌ها می‌گویند جیره‌بندی گاز یا تعطیلی می‌تواند آن‌ها را مجبور به تعطیلی دائمی فعالیت‌هایشان کند.
دولت به تازگی قانونی را تصویب کرده که به آن اجازه می‌دهد شرکت‌هایی را که از شوک انرژی آسیب دیده‌اند، نجات دهد. واردکننده گاز «یونیپر» اولین درخواست‌کننده بود. از طرف دیگر قیمت بنزین هم شاید سه برابر شود.

این چشم انداز وخیم باعث می‌شود دموکرات‌های آزاد لیبرال (که در دولت آلمان حضور دارند) و اپوزیسیون محافظه‌کار دموکرات مسیحی با صدای بلند از تصمیم برلین برای تعطیلی سه نیروگاه هسته‌ای آخر آلمان تا پایان سال انتقاد کنند. این تصمیمی بود که ائتلاف محافظه‌کار-لیبرال «آنگلا مرکل» در سال ۲۰۱۱ پس از فاجعه نیروگاه فوکوشیما در ژاپن اتخاذ کرد. از آن زمان، آلمان سرمایه‌گذاری در فناوری انرژی هسته‌ای غیرنظامی را متوقف و به سمت انرژی تجدیدپذیر حرکت کرد.

انرژی ارزان روسیه منبع اصلی مزیت رقابت جهانی آلمان بود و اکنون روسیه اروپا و آلمان را مجبور می کند تا تاوان جنگ اوکراین را بپردازندبا این حال، بحران گاز در نیروگاه اقتصادی اتحادیه اروپا باعث ایجاد آشفتگی در سراسر این قاره خواهد شد. تاکنون روسیه به طور کامل یا جزئی عرضه گاز را به ۱۰ کشور اتحادیه اروپا قطع کرده است. مشکل اینجاست که هیچ قاعده اشتراک گازی در اروپا وجود ندارد و تعداد اندکی توافق دوجانبه انرژی سطحی منعقد شده است و کشورهایی که سهم روسیه در تامین گاز آن‌ها زیاد نیست همچون فرانسه، هلند، اسپانیا، بلژیک – به آن ملحق نشده‌اند.

تحلیلگران می‌گویند اگرچه اکنون خط لوله گاز نورداستریم۱ فعالیت خود را از سر گرفته اما مخازن هنوز در سطح مطلوب نیستند و تصمیم مسکو و میزان سرمای زمستان مشخص نیست. نیاز اروپا اکنون اتخاذ یک استراتژی امنیت انرژی در سطح اتحادیه است.

اروپا برای یک زمستان سخت آماده می‌شود
کشورهای اروپایی از تابستان، خود را برای رو در رویی با خطر کاهش صادرات گاز روسیه در زمستان آماده می‌کنند. رئیس آژانس بین‌المللی انرژی چند هفته پیش هشدار داده بود که اروپا باید فوری برای احتمال قطع صادرات گاز روسیه به این منطقه در زمستان امسال آماده شود.
 

برخی از تحلیلگران اروپایی اعتقاد دارند روسیه باهدف جلوگیری از پر کردن ذخایر گاز اروپایی پیش از زمستان، پروژه قطع صدور گاز را آغاز کرده است. گازپروم ابتدا عرضه گاز طبیعی از طریق خط لوله اصلی گاز به اروپا، نورداستریم۱ را ۶۰ درصد کاهش داد و سپس برای ۱۰ روز آن را قطع کرد.
این اتفاق باعث کاهش عرضه در ایتالیا، اتریش، جمهوری چک و اسلواکی شد. پیش از این، انتقال گاز به تعدادی از کشورهای دیگر از جمله لهستان، بلغارستان، فرانسه و هلند نیز قطع شده بود. خبر بد برای اروپا این بود که در همین زمان، انفجار در تاسیسات گاز طبیعی مایع (LNG) عظیم فریپورت خلیج تگزاس که گاز را به اروپا حمل می‌کرد، نیز باعث کاهش عرضه شد.

برخی تحلیلگران اعتقاد دارند روسیه باهدف جلوگیری از پر کردن ذخایر گاز اروپا پیش از زمستان، پروژه قطع صدور گاز را آغاز کرده استبا این حال روزنامه «گاردین» در تحلیلی به بررسی توانایی اروپا برای جایگزین کردن گاز روسیه پرداخت و نوشت: اروپا شانسی ندارد. پیش از جنگ اوکراین، روسیه ۴۰ درصد گاز اروپا را تامین می‌کرد، بنابراین محدودیت در ذخیره‌سازی گاز یا افزایش واردات گاز طبیعی مایع (LNG) در برخی کشورها از جمله آلمان، جایگزینی گاز روسیه را در کوتاه‌مدت غیرممکن می‌کند. تا پیش از این، رهبران اتحادیه اروپا احتمال ممنوعیت کامل گاز روسیه را کم اهمیت جلوه می‌دادند زیرا آن را غیرعملی و از نظر سیاسی ناشدنی تلقی می‌کنند.

کشورهای اروپا در حال رقابت برای پر کردن مخازن زیرزمینی ذخیره‌سازی گاز زودتر از حد معمول هستند. در حال حاضر ۵۷ درصد مخازن ذخیره‌سازی زیرزمینی اروپا پر هستند. کمیسیون اروپا از کشورها خواسته که تا ابتدای نوامبر(آبان) این رقم را به ۸۰ درصد برساند. آلمان نیز سطح ۹۰ درصدی را هدف گرفته است. با این حال، بدون گاز روسیه، رسیدن به این اهداف دشوار خواهد بود. تنها راهی که آنها را به هدف نزدیک می‌کند، خرید گاز بیشتر با قیمت‌های بالاتر از سطح بازار است.
«ناتان پایپر» تحلیلگر نفت و گاز Investec می‌گوید ایالات متحده LNG را به جای آسیا به اروپا می‌فرستد، زیرا کشورهای اروپایی پول بیشتری می‌پردازند.

نمودار زیر روند ذخیره سازی گاز مایع در اروپا را نشان می‌دهد.
 

هرچه قدر اروپا از وابستگی خود به روسیه کم می‌کند، به همان اندازه بیشتر از گذشته به آمریکا پناه می‌برد.
طبق گزارش گاردین، دولت‌های اروپایی به سوی ایالات متحده برای عرضه حجم بیشتری از LNG گران قیمت روی آورده‌اند. بریتانیا هم می‌خواهد با افزایش صادرات گاز طبیعی به اتحادیه اروپا از طریق اتصالات داخلی، از بحران سود کسب کند. ارقام دفتر آمار ملی نشان می‌دهند که صادرات کالا به اتحادیه اروپا برای سومین ماه متوالی به ۱۶.۴ میلیارد پوند در آوریل افزایش یافت که بالاترین سطح ماهانه از سال ۱۹۹۷ است که ناشی از گاز و نفت خام ارسالی به هلند و ایرلند است.

دولت‌های اروپایی همچنین تلاش دارند گاز بیشتری را از نروژ و آذربایجان دریافت کنند و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر را افزایش دهند. در این شرایط، کشورهای آسیایی مانند پاکستان، مجبورند به زغال‌سنگ بسیار آلاینده مراجعه کنند، زیرا اروپا همه گاز موجود در بازار را با قیمت‌های بالاتر خریداری می‌کند.

درهر صورت اگر اروپا نتواند تا زمستان بر مشکلات فائق بیاید، محتمل‌ترین نتیجه این خواهد بود که عرضه انرژی برای صنایع و کسب‌وکارها کاهش یابد. در آلمان که ۳۵ درصد از واردات گاز خود را از روسیه تامین می‌کند، صنایع انرژی‌بر مانند فولادسازی با فشار و محدودیت در تولید مواجه خواهند شد.
پایپر اعتقاد دارد یا دولت‌ها محدودیت‌هایی برای مصرف انرژی وضع خواهند کرد، یا قیمت‌ آنقدر بالا می‌رود که استفاده از آن غیراقتصادی می‌شود. اینکه روسیه در زمستان امسال یعنی زمانی که مصرف زیاد است، جریان گاز را قطع کند، بسیار گزنده و دردناک خواهد بود زیرا مسکو حتی در زمان جنگ سرد هم تامین‌کننده قابل اعتماد انرژی برای اروپا بود.

منابع:

https://www.wsj.com/articles/europe-fears-a-long-cold-winter-if-russia-ends-supply-of-natural-gas-۱۱۶۵۸۲۵۸۱۷۷
https://www.irishmirror.ie/news/irish-news/cold-schools-darker-streets-how-۲۷۵۲۳۸۶۲
https://www.theguardian.com/business/۲۰۲۲/jun/۲۲/what-if-russia-cuts-europe-gas-exports-winter
https://www.brookings.edu/blog/order-from-chaos/۲۰۲۲/۰۷/۱۸/a-german-gas-crisis-will-cause-jitters-across-europe